آیا ارز تک نرخی در سال ۱۴۰۵ باز می گردد؟

در سال های اخیر موضوع ارز به یکی از تابوهای اصلی اقتصاد ایران تبدیل شده است. موضوعی که تقریباً به کانون همیشگی تحلیل های روزانه کارشناسان اقتصادی تبدیل شده و حتی بسیاری از کارشناسان ریشه اصلی تورم مزمن اقتصاد ایران را در متغیرهای ارزی جستجو می کنند.

با روی کار آمدن دولت مسعود مزیکیان در سال ۱۴۰۳ و معرفی عبدالناصر همتی به عنوان وزیر امور اقتصادی و دارایی، ایده «تک نرخی شدن ارز» بار دیگر در دستور کار سیاستگذاران قرار گرفت. این رویکرد از آذرماه همان سال وارد فاز اجرایی شد. مسیری که در نهایت منجر به کنار گذاشته شدن سامانه نیمایی و جایگزینی آن با «سامانه سازوکار ارزی توافقی» در قالب تالار ارز شد.

حرکت به سمت ارز تک نرخی

در مرحله اولیه، شکاف بین نرخ ارز بازار آزاد و نرخ ارز رسمی (دولتی) کاهش محسوسی داشت و در برخی دوره‌ها اختلاف این دو نرخ به کمتر از ۲۱ درصد رسید. اگرچه این همگرایی ارزی دیری نپایید، اما تاثیرات قابل توجهی بر بازار دارایی به ویژه بورس بر جای گذاشت. در این مقطع بورس تهران وارد چرخه صعودی شد و بسیاری از تحلیلگران رشد شاخص کل را نتیجه بهبود چشم انداز سودآوری شرکت های صادرات محور ارزیابی کردند. موضوعی که مستقیما ناشی از کاهش شکاف ارزی و نزدیک شدن نرخ فروش شرکت ها به واقعیت بازار بود.

ارز توافقی که میخکوب شد

اما این مسیر سیاست گذاری با برکناری و استیضاح همتی از وزارت اقتصاد متوقف شد. پس از آن سکان سیاست گذاری ارزی و اقتصادی کشور به محمدرضا فرزین رئیس کل بانک مرکزی سپرده شد و ایده تک نرخی شدن ارز به سطح گفتمان و شعار بازگشت. فرزین در ابتدای سال جاری با تاکید بر «تثبیت نرخ ارز»، سامانه ارزی توافقی را که عملا دیگر ماهیت توافقی نداشت، در محدوده قیمتی حدود ۷۰ هزار تومان تثبیت کرد و به وضوح بر ادامه این سیاست تاکید کرد.

رشد نرخ ارز و فشار بر بانک مرکزی

در روزهای اخیر با جهش شدید نرخ ارز و عبور آن از ۱۴۰ هزار تومان، فشار بر رئیس کل بانک مرکزی به طرز محسوسی افزایش یافت. در همین فضا زمزمه هایی مبنی بر برکناری فرزین به گوش می رسید که از سوی بانک مرکزی تکذیب شد اما سرانجام روز گذشته خبر جایگزینی عبدالناصر همتی – وزیر سابق اقتصاد و رئیس سابق بانک مرکزی در دو دولت گذشته – به عنوان رئیس جدید بانک مرکزی منتشر شد.

بازگشت ناگهانی همتی به بانک مرکزی

انتشار این خبر به سرعت بازار ارز را تحت تاثیر قرار داد; به طوری که نرخ ارز در بازار آزاد از محدوده نزدیک به ۱۴۵ هزار تومان به حدود ۱۳۸ هزار تومان عقب نشینی کرد. اما نکته قابل توجه این بود که همزمان با افت نرخ در بازار آزاد، نرخ ارز در تالار دوم صرافی – که در ابتدای نیمه دوم سال توسط فرزین راه اندازی شد – برخلاف این روند افزایش یافت و با حدود ۳ هزار تومان افزایش به محدوده ۱۲۳ تا ۱۲۴ هزار تومان رسید.

آیا بازگشت ارز تک نرخی عملی خواهد بود؟

پیام این واگرایی رفتاری کاملاً روشن است. با وجود اینکه کمتر از ۲۴ ساعت از بازگشت همتی به ریاست بانک مرکزی می گذرد و نمی توان با قاطعیت درباره صدور دستور مستقیم سیاست گذاری صحبت کرد، اما ایده ای که همیشه به نام همتی معروف است، عملا بدون اعلام رسمی وارد فاز اجرایی شده است. برای نهم آذرماه، فاصله نرخ دلار بازار آزاد با نرخ دلار تالار دوم به حدود ۱۵ تا ۱۷ هزار تومان رسید؛ شکافی که خود گویای مسیر جدید سیاستگذار ارزی است.

اگرچه نمی توان این تحولات را به طور قطع به تصمیمات مستقیم رئیس جدید بانک مرکزی نسبت داد، اما سوابق سیاسی و تجربه قبلی همتی به وضوح انتظارات بازار را به سمت بازگشت ایده ارز تک نرخی و کاهش شکاف ارزی هدایت کرده است.