منتشر شده در ۰۸ تیر ۱۴۰۴ ساعت ۱۵:۵۶
وانت ها تنها خودرو نیستند بلکه جزئی از اقتصاد یک کشور هستند که بار حمل و نقل، جابجایی سبک و توزیع کالا را بر عهده دارند بخصوص در ایران.
گزارشی درباره واقعیت‌های ناگفته ناوگان وانت در کشور
وانت در ایران نه فقط یک وسیله نقلیه، که ابزاری حیاتی برای تداوم جریان حمل‌ونقل سبک در مناطق شهری و روستایی است. با این‌حال، سهم آن در سیاست‌گذاری‌های خودرویی کشور، ناچیز و حتی نادیده‌گرفته‌شده باقی مانده است. نتیجه این غفلت، ناوگانی است فرسوده، آلاینده و ناایمن؛ رانندگانی که نه‌تنها بار، بلکه هزینه‌های ساختاری را نیز بر دوش می‌کشند.
نقش پنهان، آلودگی آشکار
وانت‌ها در ساختار حمل‌ونقل کشور، حضوری پررنگ دارند، اما بخش عمده آن‌ها از تکنولوژی‌های قدیمی و موتورهایی با استاندارد آلایندگی بسیار پایین استفاده می‌کنند. در حالی‌که بهینه‌سازی این ناوگان می‌تواند نقش بزرگی در صرفه‌جویی سوخت ایفا کند، همچنان شاهد تردد وانت‌هایی با موتورهای ۳۰ تا ۵۰ ساله مانند Z24 هستیم؛ وضعیتی که سلامت زیست‌محیطی شهرها را به خطر انداخته است.
فرسودگی؛ نه فقط از آنِ ماشین
رانندگان وانت اغلب روزانه ساعات طولانی را در شرایطی دشوار سپری می‌کنند. خودروهایی با فنربندی خشن، کابین‌های فاقد امکانات ابتدایی رفاهی، ارگونومی ضعیف و تهویه ناکارآمد، تجربه‌ای فرساینده و آسیب‌زا برای جسم و روان رانندگان رقم می‌زنند. آن‌ها نه با ابزار مدرن حمل بار، که با باقی‌مانده‌ای از صنعت نیم‌قرن پیش کار می‌کنند.
ناامنی ساختاری؛ مسئول کیست؟
آمارهای تصادفات نشان می‌دهد خودروهای تجاری سبک، سهمی قابل توجه در تصادفات جاده‌ای دارند. طراحی قدیمی، توزیع نامناسب وزن، شاسی ضعیف و عملکرد ضعیف ترمزها، همه عواملی هستند که وانت‌های رایج را به خودروهایی بالقوه خطرناک بدل کرده‌اند. حادثه در چنین شرایطی، نه صرفاً خطای انسانی، که نتیجه طراحی معیوب است.
بررسی نمونه‌های رایج وانت در بازار ایران
پیکان وانت
یادگار دهه پنجاه خورشیدی، با موتور OHV قدیمی، ترمزهای ناکارآمد و کابینی خسته‌کننده. ادامه حیات آن در برخی شهرها بیش از آن‌که به کارایی مربوط باشد، ناشی از نبود جایگزین مقرون‌به‌صرفه است. نکته جالب در مورد این وانت این است که در زمان مدیریت خصوصی ایران‌خودرو یعنی قبل از انقلاب سال ۵۷ این وانت یک‌بار دست‌خوش فیس‌لیفت اساسی و تغییرات واقعی شده بود، اما بعد از انقلاب برای حدود ۳۰ سال این خودرو بدون هیچ‌تغییر خاصی تولید شد.
زامیاد ۲۴ (نیسان آبی)
در ظاهر پرفروش، اما از نظر ایمنی و آلایندگی یکی از پرچالش‌ترین گزینه‌هاست. استفاده از موتور قدیمی Z24 بدون هیچ‌گونه بازنگری اساسی، آن را به یکی از آلاینده‌ترین، ناایمن‌ترین و البته مهم‌تر از همه نماد قدرت حاصل از مصرف بی‌نهایت سوخت در میان خودروهای کشور بدل کرده است.
سایپا ۱۵۱ (پراید وانت)
مناسب حمل بارهای سبک درون‌شهری، اما در عمل بارهای سنگینی به آن تحمیل می‌شود که شاسی و سیستم تعلیق آن توان تحملش را ندارند. ایمنی پایین و بدنه آسیب‌پذیر از ضعف‌های جدی آن است.
وانت مزدا (B2000/B2200)
یکی از موفق‌ترین نمونه‌های تولیدی داخل که با وجود توقف تولید، همچنان به‌دلیل دوام بالا در بازار دست‌دوم محبوب است. نمونه‌ای از آنچه “می‌توانست باشد و نشد”.
آریسان ۱
تلاشی ناموفق برای جایگزینی وانت پیکان. ترکیب پلتفرم پژو ۴۰۵ با موتور ارتقایافته پیکان، محصولی ناهمگون و ناکارآمد را تولید کرد که نه از نظر ایمنی و نه از نظر عملکرد فنی، رضایت‌بخش نبود در واقع از این خودرو می‌توان به عنوان بزرگ‌ترین فاجعه و بدترین محصول ایران‌خودرو نام برد.
آریسان ۲
مدلی ارتقایافته با موتور XU7P و مصرف سوخت کمتر. با وجود پیشرفت‌هایی در مصرف و استاندارد آلایندگی، هنوز فاصله زیادی با استانداردهای وانت‌های روز دنیا دارد. در واقع آریسان ۲ به‌هیچ‌وجه خودروی ایده‌آلی نیست، اما در مقابل فاجعه و آبروریزی به نام آریسان ۱ خودرویی به مراتب بهتر است.
وانت L90
یکی از معدود گزینه‌های مدرن در ناوگان وانت ایران که متأسفانه به‌دلیل تحریم و مشکلات تامین قطعه از خط تولید خارج شد. دوام بالا، مصرف پایین و ایمنی قابل‌قبول، آن را به گزینه‌ای ایده‌آل بدل کرده بود.
پیکاپ در ایران؛ از ابزار کار تا خودروی لوکس
در شرایطی که پیکاپ‌هایی چون تویوتا هایلوکس یا فورد رنجر در جهان ابزاری برای حمل بار و کار روزمره‌اند، در ایران بدل به کالای لوکس شده‌اند. عدم واردات، نبود تولید داخلی قابل‌رقابت و ساختار تعرفه‌ای ناکارآمد، این خودروها را از دسترس رانندگان واقعی خارج کرده است.
نوسازی واقعی یعنی خروج از چرخه باطل
نوسازی ناوگان نباید به معنای سفارش هزاران دستگاه دیگر از همان مدل‌های قدیمی باشد. مسیر توسعه، ارتقای استانداردها، طراحی پلتفرم‌های جدید و بهره‌گیری از خودروهای باربری سبک شهری است، نه بازتولید وانت‌های دهه‌های گذشته با ظاهری جدید.
چرا تغییر نمی‌کنند؟
پاسخ روشن است: تولید خودروهای قدیمی، کم‌هزینه، پرفروش و بدون ریسک است. سرمایه‌گذاری در طراحی پلتفرم‌های جدید، در کوتاه‌مدت سودآوری ندارد و در شرایط اقتصادی فعلی، شرکت‌ها ترجیح می‌دهند همان فرمول قدیمی را تکرار کنند؛ حتی اگر نتیجه، چیزی جز رکود تکنولوژیک نباشد.
جمع‌بندی: وانت، قربانی بی‌سیاستی در طراحی صنعت
وانت در ایران، نه‌تنها ابزار کار، بلکه شاخصی برای سنجش سطح برنامه‌ریزی و نگاه بلندمدت به صنعت حمل‌ونقل سبک کشور است. تغییر در این حوزه، تنها با دخالت مستقیم قانون‌گذار، اجبار به رعایت استانداردهای زیست‌محیطی و ایمنی و همچنین حمایت از تولید پلتفرم‌های مدرن امکان‌پذیر است. آنچه امروز نیاز داریم، نه فقط نوسازی خودرو، بلکه نوسازی نگاه است.
