منتشر شده در ۱۷ خرداد ۱۴۰۴ ساعت ۱۰:۳۰
اگر ایران‌خودرو و محصولات آن را به چند دوره تولیدی و تاریخی تقسیم کنیم، قطعاً دوره اول آن می توان به زمان تأسیس تا زمان انقلاب و دوره دوم آن از زمان احیا و رونق گرفتن دوباره آن تقسیم کرد.
دوره اول ایران خودرو تنها با یک نام شناخته شده و می‌شود، پیکان. از کار و دولوکس تا جوانان و استیشن و وانت.
پیکان پس از انقلاب هم در ایران‌خودرو باقی ماند و مدل‌های جدیدی هم به آن اضافه شد مانند پیکان پژویی و سپر جوشن. سرانجام این پیرمرد محبوب در سال ۱۳۸۴ به شکل اسمی از خط تولید ایران‌خودرو خداحافظی کرد، اما بقایای آن تا ۳ سال پیش هم در خط تولید بود.
نسل دوم خودروهای ایران‌خودرو با یک برند و مدل آغاز شد که هنوز هم تمام نشده است؛ آن برند و مدل چیزی نبود جز؛ پژو با مدل افسانه‌ای و محبوب ۴۰۵، خودرویی که پژو را در اروپا نجات داد و پس از ۱۹ سال برای بار دوم افتخار خودروی سال اروپا را برای پژو به ارمغان آورد.
۴۰۵ برای پژو سودآورتر بود یا ایران‌خودرو؟
شاید ۴۰۵ بعد از مدل بی‌نظیر ۵۰۴، بهترین و پرخاطره‌ترین مدل برای کمپانی پژو و مردم دنیا باشد و سود بسیار خوبی هم به این شرکت فرانسوی رسانده باشد، اما بیایید و نگاهی هم به سرنوشت این خودرو در ایران بیندازیم، چراکه اگر ۴۰۵ نبود، شاید یا ایران‌خودرویی نبود، یا اگر بود قطعاً این‌گونه نبود!
۴۰۵ در سال ۱۳۶۹ برای اولین‌بار توسط ایران‌خودرو مونتاژ و به بازار عرضه شد، اینکه این خودرو چه میزان تغییراتی را تا آخرین مدل خود که در ایران عرضه شد، تجربه کرد، خود یک مقاله مجزاست، اما بر روی این پلتفرم، ایران‌خودرو تعداد قابل‌توجهی محصول را طراحی و تولید کرد که در ادامه به آنها می‌پردازیم:
آردی، روآ، پژو پارس، آریسان، سمند و دنا که خودروهایی بودند، همگی یا بر اساس ۴۰۵ یا با استفاده از اجزای ۴۰۵ ساخته شدند. برخی از این خودروها مانند پارس، سمند و دنا خود انواع مدل‌ها را به بهانه‌هایی مثل فیس‌لیفت، ارتقا یا پاس کردن استاندارد تجربه کردند، در نهایت می‌توان گفت که ایران‌خودرو تا به این لحظه در خوش‌بینانه و منصفانه‌ترین حالت ۵ خودرو را با استفاده از ۴۰۵ تولید و مونتاژ کرده و بالغ بر ۳۰ مدل کد محصول مانند انواع سمند، دنا، وانت، روآ، پارس و… را با استفاده از پژو ۴۰۵ ساخته و روانه بازار کرده است. در نتیجه می‌توان گفت که نه‌تنها پژو بلکه حتی تویوتا هم تا به این لحظه نتوانسته است که از یک پلتفرم و خودرو تا به این اندازه بهره ببرد و به معنای واقعی عبارت ایران‌خودرو ثابت کرد که از آب هم می‌توان کره گرفت.
ایران‌خودرو از پیچ‌به‌پیچ ۴۰۵ استفاده کرد، در یک خودرو از اتاق، در دیگری از موتور و در دیگری از پلتفرم.
۴۰۵ پایان کار نبود، آغاز راه بود!
اما داستان اینجا تمام نشد، ایران‌خودرو با گذشت زمان با یک گاو شیرده فرانسوی دیگر به نام پژو ۲۰۶ آشنا شد، ۲۰۶ را می‌توان دومین ناجی این خودروساز پیر دانست. بلایی که بر سر ۴۰۵ آمد این‌بار بر سر ۲۰۶ آمد، ۶ تیپ استاندارد از خود ۲۰۶ که می‌توانست نویدبخش توسعه این شرکت باشد، تنها ظاهر داستان بود؛ چراکه طولی نکشید تا پروژه ۲۰۶ اس‌دی رونمایی شد و سپس رانا که مدل ایرانیزه شده آن بود.
۲۰۶، ۲۰۷، (هر دو دارای مدل اس‌دی هستند) رانا و راناپلاسرا می‌توان معجزه دوم ایران‌خودرو در استفاده از یک پلتفرم و موتور دانست که ایران‌خودرو در این مرحله هم حدود ۴ خودرو و باز هم حدود ۳۰ کد محصول را بر اساس ۲۰۶ ساخت و روانه بازار کرد و می‌کند.
ساخت هواپیما با استفاده از ۴۰۵ و ۲۰۶
اگر نهادها و مسائلی مانند سازمان استاندارد یا اعتراضات مردمی نبود، هیچ‌بعید نبود که ایران‌خودرو به فکر تولید یک هواپیما از این دو خودرو باشد، برای مثال موتور تیوفایو که اولین بار بر روی ۲۰۶ تیپ ۵ نصب شد، تا به امروز بر روی تمام یا اغلب محصولات سواری ایران‌خودرو نظیر ۴۰۵، پرشیا، سمند، دنا و تارا نصب شده است، حال روی برخی مانند سمند و دنا برای مقطعی کوتاه با هدف صادرات و روی برخی دیگر مانند پارس و ۴۰۵ تبدیل به یک مدل جدید شدند.
ایستگاه‌آخر؛ نزدیک‌تر از همیشه
اما به هر شکلی که بود و هست ایران‌خودرو طی چند سال اخیر مجبور به خاتمه دادن به تولید اکثر این محصولات شده است، از محصولاتی که بر روی پلتفرم پژو ۴۰۵ تولید می‌شدند تا به این لحظه فقط سورن‌پلاس و انواع دناپلاس‌ها باقی مانده‌اند که هفته گذشته مدیرعامل ایران‌خودرو از پایان تولید سورن‌پلاس در آینده نزدیک خبر داد که با توجه به باقی صحبت‌های او می‌توان زمان احتمالی این اقدام را پایان نیمه‌اول یا دوم ۱۴۰۴ در نظر گرفت، اما این تاریخ‌ها صرفاً گمانه‌زنی هستند.
همه رفتند، اما جایگزین مناسبی نیامد
حال نسل خودروهایی که تولید آنها از اواخر دهه ۷۰ شروع شد و با بالا و پایین‌های متعدد انواع مدل‌ها را برای بقای خود روانه بازار کردند، تنها ۲۰۷ مانده، چراکه دنا و رانا همگی حکم فرزند و نوه خودروهایی مثل ۴۰۵ و ۲۰۶ را دارند و از آن نسل که اولین نسل خودروهای تیراژ بالا ایران‌خودرو پس از پیکان در ایران هستند تنها ۲۰۷ باقی مانده. خودروهایی که کوهی از خاطرات تلخ و شیرین را برای یک ملت ساخته‌اند و با تمام ضعف و قوت‌هایشان افراد را از مبدا به مقصد رسانده‌اند و خودروی اول بسیاری از جوانان و خانواده‌های ایرانی بوده‌اند، اما حالا که تمام آنها رفته‌اند، چه خودروهایی قرار است تولید شوند که با قدرت خرید طبقه متوسط، همخوانی داشته باشند.
واقعیت تلخ پشت پرده توسعه
درست است که خودروهایی مثل ۴۰۵، پارس و سورن‌پلاس با بهانه‌ای نظیر عدم استاندارد بودن، قدیمی بودن و… از خط تولید خارج شدند، اما واقعیت این است که این خودروها امروز و دیروز دچار این مشکلات نشدند، واقعیت اصلی این است که این خودروها به دلیل ارزان بودن نسبت به دیگر مدل‌های تولیدی پتانسیل افزایش قیمت را به اندازه کافی نداشتند و از سوی دیگر به دلیل ارزانی و محبوبیت بین مردم، تقاضای بسیار بالایی در طرح‌های فروش داشتند، در نتیجه علاوه بر دلایلی که به شکل علنی بیان می‌شود، این موضوع که این خودروها تا به امروز تولیدشان نه‌تنها به سود شرکت نبوده‌اند بلکه به زیان آن می‌افزوده‌اند نیز؛ اصلاً بی‌تأثیر نبوده.
البته لازم به ذکر است که این موضوع تنها مرتبط به مدیریت جدید نیست، چراکه ۴۰۵، سمند ال‌ایکس، پژو پارس و جالب‌تر از همه حذف موتور ای‌اف‌سون از روی سورن‌پلاس برای ارزان‌سازی آخرین خودرو خوب و ارزان ایران خودرو همگی توسط مدیریت دولتی صورت گرفته‌اند و حذف سورن‌پلاس تنها پایان دادن به خودرویی است که روزی محبوب و جذاب بود، اما امروز نه موتور و نه جایگاهی درخور خود دارد.
سکانس آخر
حذف نسل دوم خودروهای ایران‌خودرو امری ضروری بود و هست، حتی اگر بخواهیم واقع‌بینانه صحبت کنیم، باید بگوییم تمام محصولات فعلی ایران‌خودرو تولیدشان باید متوقف شود، چراکه دناپلاس و تارا هم چندان خودروهای بروز و آش دهان‌سوزی نیستند، موتور هر دو خودرو دو دهه پیش طراحی شده‌اند و از نظر طراحی کابین در وضعیت بسیار بدی قرار دارند، اما اینکه باید جایگزینی بروز و متناسب با قدرت خرید تضعیف‌شده طبقه متوسط و حتی نسبتاً ضعیف تولید شود، مهم‌ترین قدم بعدی این شرکت و مدیریت جدید آن است.
