در این مطلب آخرین خودرو به معرفی، سازوکار، مزایا و معایب روش جدید عرضه گواهی خودرو در بورس کالا می پردازیم.
قطعاً شما هم با شنیدن روش جدید فروش و عرضه خودرو که با گواهی سپرده کالا انجام می‌شود، شوکه شدید و احتمالاً با خود گفتید: «کجای دنیا برای خرید ماشین باید رفت داخل بورس؟»
در پاسخ به این سؤال باید گفت: در کجای دنیا، تولید، مونتاژ و واردات خودرو انقدر عجیب و پر از مانع‌های گوناگون است؟ در نتیجه می‌توان گفت مشکلات عجیب، گاه راه‌حل‌های عجیب می‌خواهند. چراکه اگر برخی اجازه کار کردن به راه‌حل‌های ساده، اما درست را می‌دادند، اصلاً موضوع انقدر پیچیده نمی‌شد.
گواهی سپرده کالایی خودرو یکی از ابزارهای نوین بازار سرمایهٔ ایران است که به‌منظور تسهیل معاملات خودرو در بستری شفاف و قانون‌مند طراحی شده است. این ابزار، مشابه گواهی سپرده‌های کالایی مرسوم (مثل زعفران یا سیمان) عمل می‌کند، اما با تمرکز بر کالاهای خاص مثل خودرو.
تعریف گواهی سپردهٔ کالایی خودرو
گواهی سپردهٔ کالایی خودرو، اوراق بهاداری است که نشان‌دهندهٔ مالکیت مقدار مشخصی خودرو در انبار یا پارکینگ مورد تأیید بورس کالاست. یعنی به‌جای اینکه فرد مستقیماً خودرو را بخرد و ببرد، یک «گواهی» می‌خرد که معادل یک خودرو خاص (مثلاً پژو ۲۰۷ یا شاهین) است.
سازوکار عمل:
۱- عرضهٔ خودرو در بورس کالا
خودروساز یا عرضه‌کنندهٔ خودرو، تعدادی مشخص از خودروها را از طریق بورس کالا به‌صورت گواهی سپرده عرضه می‌کند.
۲- تخصیص گواهی سپرده به خریداران
خریداران در بورس (با کد بورسی) اقدام به خرید این گواهی‌ها می‌کنند. قیمت نهایی با مکانیسم عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.
۳- مالکیت و امکان معاملهٔ ثانویه
خریدار پس از خرید، می‌تواند این گواهی را نگه دارد تا خودرو را تحویل بگیرد یا آن را در بازار ثانویه (فرابورس یا بورس کالا) به فرد دیگری بفروشد.
۴تحویل فیزیکی خودرو
دارنده حد معینی از گواهی می‌تواند با مراجعه به انبار یا پارکینگ تعیین‌شده (که مورد تأیید بورس است)، پس از طی مراحل قانونی (مثل پرداخت مالیات و بیمه)، خودرو را فیزیکی تحویل بگیرد.
مزایای این روش:
۱- شفافیت قیمت‌گذاری و حذف واسطه‌ها
۲- امکان معاملهٔ راحت و امن در بستر بازار سرمایه
۳- قابلیت نقدشوندگی بالاتر از خودرو فیزیکی
۴- ایجاد نظم در توزیع و تحویل خودرو توسط خودروسازان
معایب یا محدودیت‌ها:
۱- فرآیند تحویل ممکن است زمان‌بر یا پیچیده باشد.
۲- برای همهٔ مدل‌های خودرو اجرایی نشده است.
۳- نیاز به آشنایی با سازوکار بورس کالا دارد.
جزئیات گواهی سپردهٔ KMC T9:
۱- ارزش هر گواهی: معادل یک‌دَه‌هزارم از یک دستگاه خودروی KMC T9 است. به‌عبارت دیگر، با خرید ۱۰٬۰۰۰ گواهی، امکان دریافت یک دستگاه کامل خودرو فراهم می‌شود.
۲- قابلیت معامله: این گواهی‌ها بدون سررسید هستند و امکان خرید و فروش آن‌ها در ساعات مجاز معاملاتی بورس کالا وجود دارد.
۳- تحویل خودرو: پس از تکمیل تعداد گواهی‌های لازم و انجام مراحل قانونی مانند پرداخت مالیات بر ارزش افزوده، خریدار می‌تواند خودرو را به‌صورت فیزیکی از درب کارخانه تحویل بگیرد.
۴- بازارگردانی: گروه مالی کارآمد به‌عنوان بازارگردان و مشاور پذیرش این اوراق فعالیت می‌کند.
چشم‌انداز آینده:
بر اساس اظهارات مدیر بازار مشتقه و ابزارهای نوین مالی بورس کالا، برنامه‌هایی برای عرضهٔ گواهی سپردهٔ کالایی سایر خودروها در دست بررسی و طراحی است. این اقدام می‌تواند به توسعهٔ بازار سرمایه و افزایش شفافیت در معاملات خودرو کمک کند.
در بازارهای جهانی، مدل دقیق گواهی سپردهٔ کالایی خودرو به شکل ایران، کمتر دیده شده است، اما مفاهیمی مشابه یا مرتبط وجود دارد که در ادامه توضیح می‌دهم:
۱. Vehicle Futures یا قراردادهای آتی خودرو – چین
در بورس کالای دالیان چین (Dalian Commodity Exchange)، طرح‌هایی برای معاملات آتی خودرو مطرح شده که شباهت مفهومی به گواهی سپرده دارد، اما تاکنون بیشتر در حد قراردادهای مشتقه باقی مانده و به‌طور گسترده اجرایی نشده است.
۲. پلتفرم‌های معاملاتی خودرو به‌عنوان دارایی مالی – آمریکا
در آمریکا و برخی کشورهای پیشرفته:
۱- خودروها گاهی به‌صورت دارایی اجاره‌ای یا مالکیت جزئی (fractional ownership) در پلتفرم‌هایی مثل Rally Rd یا Carvolution معامله می‌شوند.
۲- در این مدل‌ها، خودروهای خاص یا کلکسیونی تبدیل به اوراق بهادار می‌شوند و افراد می‌توانند سهمی از آن‌ها بخرند، بدون آن‌که مالک کل خودرو باشند.
۳. سند خزانه‌داری یا گواهی انبار برای کالاهای صنعتی
در برخی کشورها، مدل گواهی سپرده برای کالاهای صنعتی نظیر ماشین‌آلات و تجهیزات سنگین اجرا شده که مفهوم مالکیت انبارشده به پشتوانهٔ دارایی فیزیکی را دارد؛ اما نه لزوماً برای خودروهای سواری.
بورس در برابر قرعه‌کشی: برتری با کیست؟
همانطور که گرگوری منکیو، اقتصاددان مطرح آمریکایی، گفته است: بازار بهترین ابزار برای تخصیص منابع به کسانی است که بیشترین تمایل به پرداخت دارند.
اگر آخرین تجربه عرضه خودرو در بورس کالا را بررسی کنیم، متوجه خواهیم شد که مزایای این طرح، با تمام چالش‌هایش، در نهایت از مضرات آن بیشتر بوده است؛ چراکه این طرح بر اساس اصلی‌ترین اصل بازار استوار است، یعنی عرضه و تقاضا.
در آخرین عرضهٔ خودرو در بورس کالا، کارخانه‌ها محصولات خود را با قیمتی بالاتر از قیمت دولتی و دستوری فروختند و از سوی دیگر، مردم خودروی خود را ارزان‌تر از قیمت بازار آزاد خریداری کردند و به همین علت، تا حد قابل توجهی از حجم تقاضای آزاد کاسته شد.
حال در این روش جدید باید دید که دولت تا چه میزان به دستورالعمل تهیه و تدوین‌شده بر اساس شرایط زمانی آینده پایبند می‌ماند و همچنین دیگر مفاد این طرح را پیاده‌سازی و در صورت نیاز اصلاح می‌کند.
نکته‌ای که در مورد مقایسهٔ بورس و قرعه‌کشی مسلم است، برتری بورس برای هر دو طرف فروشنده و خریدار است؛ چراکه بررسی این دو طرح عرضه، با هر مکتب علمی پیاده‌شده، موفقیت و برتری بازار آزاد و عرضهٔ بورسی را با اختلاف نشان می‌دهد. البته باید همواری به این نکته توجه داشت که عرضه در بورس به هر مسیری فوق العاده عجیب است و بهتر بود قیمت گذاری ها اصلاح شود تا مصرف کننده به راحتی بتواند خرید خود را انجام دهد. این نوع روش عرضه به نوعی دور زدن قیمت گذاری دستوری است و همانطور که گفته شد در هیچ بازاری چنین روش هایی را برای خرید خودروهای معمول بازار به این شکل نمی بینیم.
