“صرفه جویی در آب” – ۴۶ | ترویج بسته های فناوری به زبان محلی در روستاها

خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی بحران آب در سال های اخیر جنبه های امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی زندگی انسان ها را به عنوان یکی از چالش های جدی فراتر از مرزهای جغرافیایی تحت تاثیر قرار داده است. در ایران، کشوری با آب و هوای شدید و خشکسالی، این بحران یک موضوع «بیولوژیکی» است. به ویژه در مناطق روستایی که بیش از ۲۰ میلیون نفر در کشور زندگی می کنند.

ادامه مطلب

بسیاری از روستاهای ایران علیرغم اینکه در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارند، همچنان به سیستم های سنتی مصرف آب وابسته اند. سیستم هایی که در حال حاضر بهره وری پایینی دارند و در بسیاری از موارد عامل تلفات شدید منابع آبی و فرسایش زیرساخت های آبی هستند.

در این زمینه، به سختی می توان گفت که کمبود فناوری تنها مانع اصلی است. راه حل های فنی زیادی برای ذخیره سازی، توزیع و مصرف هوشمند آب در سطح جهانی طراحی و اجرا شده است. اما آنچه مانع انتقال موثر این دانش در بسیاری از جوامع روستایی می شود، شکاف عمیق در ارتباط، درک متقابل و سازگاری فناوری با ساختار زندگی محلی است. در حالی که یک فناوری پیشرفته ممکن است از نظر فنی کامل باشد، اما اگر توسط زبان، فرهنگ، تجربه روزمره و دانش ضمنی کاربران محلی واجد شرایط نباشد، به سرعت فراموش یا تحریف می شود.

اکنون، تغییر رویکرد یک ضرورت استراتژیک است. فناوری باید به زبانی وارد دهکده شود که مردم آن را بفهمند، با مثال هایی که برایشان آشنا باشد و به اشکالی که بتوان آن را در زندگی روزمره پیاده کرد و حفظ کرد.

ضرورت و اهمیت موضوع

بیش از ۹۰ درصد آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود در حالی که راندمان آب در این بخش به طور متوسط ​​حدود ۴۵ درصد گزارش شده است. این رقم یک شکاف عملکرد قابل توجه را نشان می دهد. اما تفاوت اصلی تنها در وجود فناوری نیست. بلکه در راه درک و پذیرش و حفظ آن است.

بسیاری از مطالعات میدانی نشان می دهد که روستائیان در بسیاری از نقاط ایران دانش عمیقی در مورد چرخه های بارندگی، کیفیت خاک و رفتار آب در محیط محلی دارند. دانشی که اغلب در طول طراحی بسته های فنی نادیده گرفته می شود. این دانش بومی، اگر با فناوری های مدرن ترکیب شود، می تواند به عنوان پلی برای انتقال «قابل اعتماد» ایده ها عمل کند. به عنوان مثال، استفاده از دستگاه های کنترل آبپاش در کرمان تنها زمانی موفقیت آمیز بود که مفهوم «کنترل» با کلمه محلی «کلانگر» (یعنی تنظیم جریان در قنات) توصیف شد.

ضرورت ترویج بسته های فناوری به زبان محلی از سه بعد قابل بررسی است:

۱. انسان: زبان محلی فقط وسیله ای برای انتقال اطلاعات نیست. بلکه حامل فرهنگ، اعتماد و تجربه است. هنگامی که یک کتابچه راهنمای آموزشی برای استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار به زبان محلی روزمره نوشته شده است.

۲. فناوری: سازگاری فنی به درک کاربر بستگی دارد. بسیاری از گیاهان یا سیستم‌های ذخیره‌سازی در مناطقی مانند ایلام یا سیستان تنها زمانی زنده می‌مانند که به‌درستی با شرایط محلی (مانند سندبلاست یا تبخیر قوی) سازگار شوند. و این انطباق اغلب مستلزم بازگویی فناوری به زبان کار عملیاتی بود.

۳. اقتصادی: هزینه یک اشتباه در انتقال فناوری چندین برابر هزینه اجرای آن است.

بنابراین، «زبان محلی» در اینجا تنها به معنای ترجمه کلمات نیست; بلکه روشی برای طراحی، انتقال و حفظ فناوری است. راهی که به فناوری اجازه می دهد به جای اینکه یک مهر خارجی باشد، بخشی از دانش جمعی شود.

چالش های فعلی

اگر بتوانیم در یک جمله خلاصه کنیم: ترویج فناوری در روستاها هنوز بیشتر شبیه «ارسال بسته» از شهر است تا «گفتگوی متقابل» در محل. این اختلال در جریان دانش، منبع اصلی چالش هایی است که در زیر به آنها اشاره می شود.

اول، چالش زبانی و مفهومی. بسیاری از بسته های فنی با عنوان “آموزش” در واقع ترجمه مستقیم دستورالعمل های سازنده خارجی هستند.

دوم، چالش درک نامتقارن. مهندسان و کارشناسان شهری اغلب انتظار دارند که کاربر محلی به سرعت خود را با سیستم‌های دیجیتالی مانند برنامه‌های کنترل آبیاری وفق دهد. در حالی که بسیاری از روستاها هنوز دسترسی پایدار به اینترنت دارند، و حتی در جاهایی که سیگنال وجود دارد، کاربران میانسال و مسن کمتر با رابط های گرافیکی آشنا هستند.

سوم، چالش نگهداری و تعمیر. بسیاری از تجهیزات پیشرفته پس از دوره آموزشی اولیه به دلیل درک ناکافی از “حالت خرابی” یا “الزامات نگهداری دوره ای” از کار می افتند.

این چالش ها ریشه در دیدگاه «تکنولوژی محور» دارند. جایی که ابتدا راه حل ها ایجاد می شوند، سپس جستجو برای کاربر مناسب برای آنها آغاز می شود. در حالی که رویکرد “انسان محور” ابتدا فضای زندگی را تشخیص می دهد، سپس فناوری را در آن فضا قرار می دهد.

اثرات اقتصادی

کاهش مصرف آب در وهله اول یک پیروزی زیست محیطی است. اما در روستاها اثرات اقتصادی آن ملموس تر و فوری است. وقتی یک خانوار بتواند با همان مقدار آب ۲۰ درصد بیشتر تولید کند یا با کاهش ۳۰ درصدی آبیاری همان سطح تولید را حفظ کند، آنگاه «بهره وری آب» به سرعت تبدیل به «درآمد خانوار» می شود.

وقتی فناوری به زبانی که مردم آن را می شناسند زنده می شود، دیگر فقط یک ابزار نیست. بلکه بخشی از هویت جمعی می شود. این دگرگونی عمیق ترین اثر راه حل های بومی سازی شده را در حوزه اجتماعی و فرهنگی نشان می دهد.

در بسیاری از روستاهای ایران دانش آبیاری و توزیع آب قرن ها به صورت شفاهی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. از طریق داستان ها، ضرب المثل ها و حتی آیین های مذهبی (مانند روزهای ویژه برای «باز کردن سر آب» یا «بستن قنات»).

کاربرد در بخش کشاورزی و امنیت غذایی

در روستاها آب و غذا دو روی یک سکه است. هنگامی که جریان آب به درستی تنظیم شود، نه تنها خاک آبیاری می شود، بلکه سفره خانه رنگارنگ تر می شود. اما این رابطه زمانی برای همیشه برقرار می شود که فناوری جایگزینی برای سیستم کشاورزی محلی نباشد، بلکه تقویت کننده هوش جمعی آن باشد.

ترویج فناوری به زبان محلی «کاهش سرعت» در مسیر مدرنیته نیست، بلکه «افزایش دقت» در رسیدن به هدف است.

گسترش به حوزه های بهداشت و آموزش

وقتی زبان محلی به عنوان وسیله انتقال فناوری اعتماد ایجاد می کند، مرزهای کاربرد آن دیگر محدود به کشاورزی نیست. همین اعتماد فضایی را برای معرفی راهکارها در حوزه بهداشت و درمان فراهم می کند.

ارتباط هوشمند بین آب، بهداشت و آموزش نشان می دهد که ترویج فناوری به زبان محلی در واقع یک «استراتژی عرضی» است. راهکاری که زیرساخت های فکری و ارتباطی را برای ساختن کل سیستم حیاتی روستا فراهم می کند.

نقش نهادها و سیاست های حمایتی

هیچ بسته فناوری بومی سازی شده ای در مقیاس ملی پایدار نخواهد بود مگر اینکه سیاست های کلان محیط نهادی مناسبی را برای آن فراهم کنند. این فضا در سه سطح نیاز به تغییر دارد:

آموزش، بودجه بندی و نظارت

در سطح آموزش، تغییر اصلی در نحوه تربیت کارشناسان است. امروزه، بسیاری از مهندسان آب و کشاورزی، مدرک کارشناسی خود را بدون مواجهه با زبان‌شناسی اجتماعی یا مردم‌شناسی کاربردی به پایان می‌رسانند. این تغییرات به شجاعت سیاسی نیاز دارد تا بپذیریم که گاهی «یک داستان خوب» می‌تواند مؤثرتر از «یک الگوریتم پیچیده» در انتقال فناوری باشد.

نتیجه گیری و چشم انداز آینده

اگر بخواهیم این مسیر را در یک تصویر خلاصه کنیم: فناوری آب مانند رودخانه است. اگر جریان آن با شیب زمین محلی هماهنگ نباشد یا از بستر طبیعی خود جدا شود، نه تنها نمی تواند آب را به مقصد برساند، بلکه ممکن است خود زمین را نیز فرسایش دهد. اما هنگامی که جریان به دقت برای مطابقت با ساختار محلی هدایت می شود، آب می رسد، زمین حفظ می شود و زندگی در دو طرف رودخانه جوانه می زند. ترویج بسته های فناوری به زبان محلی در واقع بازگشت به «اصول اول انتقال دانش» است.

———–

منابع برای مطالعه بیشتر

[۱] سازمان خواربار و کشاورزی (فائو). کمبود آب و معیشت روستایی. رم، ۲۰۲۲.
[۲] چمبرز، آر. توسعه روستایی: اول قرار دادن آخرین. روتلج، ۲۰۱۹.

[۳] وزارت کشاورزی-جهاد. گزارش ملی بهره وری آب در کشاورزی، تهران، ۱۳۹۲.
[۴] برکس، ف. اکولوژی مقدس. روتلج، ۲۰۱۸.
[۵] رضوانی، م.، و همکاران. تلفیق دانش محلی در مدیریت آب: مطالعات موردی از شرق ایران. مجله آبیاری و زهکشی ایران، ش. ۱۴، شماره ۳، ۲۰۲۰.
[۶] بانک جهانی. برنامه بهبود بهره وری آب روستایی – ارزیابی میان مدت ایران، ۲۰۲۱.

[۷] افشار، ع.، و فدایی، ح. شکاف های ارتباطی در انتقال فناوری روستایی: شواهدی از غرب ایران. مجله مطالعات روستایی، ش. ۷۹، ۲۰۲۰.
[۸] کرمانی، ن و همکاران. خدمات مشاوره کشاورزی مبتنی بر صدا: یک آزمایش میدانی در روستایی ایران. کنفرانس فناوری اطلاعات و ارتباطات برای توسعه، تهران، ۱۳۹۱.
[۹] وزارت نیرو – هیئت آب منطقه ای خراسان جنوبی. بررسی پس از نصب پروژه های پمپاژ خورشیدی، ۲۰۲۳.

[۱۰] سازمان جهاد کشاورزی استان ایلام. بسته آب زرده: گزارش ارزیابی نهایی، ۲۰۲۳.
[۱۱] سلطانی، ف.، و نوری، ج. طراحی مشارکتی در انتقال فناوری آب روستایی: شواهدی از استان فارس. مدیریت منابع آب، جلد. ۳۶، ۲۰۲۲.
[۱۲] دفتر توسعه روستایی یزد. انتشار فناوری همتا به همتا در روستاهای خشک: مطالعه موردی ناحیه تفت، ۲۰۲۴.

[۱۳] پژوهشکده آب دانشگاه علوم پزشکی کرمان. بررسی قومی زبانی اصطلاحات آب در روستای شرقی کرمان
[۱۴] جهاد کشاورزی خوزستان. پایلوت «در آب»: میانجی‌های محلی در انتقال فناوری، ۲۰۲۴.

[۱۵] دانشگاه صنعتی اصفهان. ارزیابی تأثیر اقتصادی انتقال فناوری محلی در مقابل استاندارد در مدیریت آب روستایی، ۲۰۲۴.
[۱۶] سازمان برنامه و بودجه. تحلیل هزینه و فایده برنامه های فناوری روستایی، تبصره فنی شماره ۸۸، ۲۰۲۳.
[۱۷] استانداری سیستان و بلوچستان ابتکار استخدام میانجی‌های فناوری محلی: گزارش موقت، ۲۰۲۵.

[۱۸] سازمان توسعه روستایی گیلان. پروژه چشمه آب: انتقال فناوری مبتنی بر روایت، ۲۰۲۳.
[۱۹] دانشگاه تبریز. احیای دانش بین نسلی در پذیرش فناوری روستایی، فصلنامه علوم اجتماعی، ش. ۱۲، ۲۰۲۴.
[۲۰] شبکه تعاون بانوان سیستان. بازیافت آب برای گیاهان دارویی: گزارش نهایی، ۲۰۲۴.

[۲۱] موسسه تحقیقات برنج ایران. بومی سازی AWD در گیلان: نتایج فنی و اجتماعی-اقتصادی، ۲۰۲۴.
[۲۲] جهاد کشاورزی کرمانشاه. بسته کشت مخلوط در روستاهای کرد زبان، ۲۰۲۳.
[۲۳] وزارت کشاورزی-جهاد. راهبردهای مقابله با خشکسالی در روستاهای ایران: گزارش ۱۴۰۲، ۲۰۲۴.
[۲۴] شورای آب خراسان شمالی نوآوری های تحت رهبری کشاورز در بازیافت آب: گردآوری پرونده، ۲۰۲۵.

[۲۵] دانشگاه علوم پزشکی زاهدان. مداخلات موضعی WASH در سیستان: ارزیابی تاثیر سلامت، ۲۰۲۴.
[۲۶] اداره کل آموزش و پرورش استان کردستان سواد آب از طریق داستان سرایی تصویری در مدارس روستایی، ۲۰۲۳.

[۲۷] دانشگاه صنعتی اصفهان. اصلاح برنامه درسی در مهندسی آب: ادغام صلاحیت های فرهنگی-اجتماعی، ۲۰۲۴.
[۲۸] وزارت جهاد کشاورزی. برنامه بهره وری آب روستایی: دستورالعمل بازنگری شده (۱۴۰۳)، بخشنامه شماره ۲۱۷.
[۲۹] سازمان آب منطقه ای یزد. سیستم مانیتورینگ آب زنده: نتایج مفهومی و آزمایشی، ۲۰۲۵.

[۳۰] سازمان هواشناسی ایران و وزارت نیرو چشم انداز ملی آب و هوا ۲۰۲۵–۲۰۳۵، تهران، ۲۰۲۵.

انتهای پیام