اکوایران: لایحه بودجه سال ۱۴۰۵ از سوی دولت تقدیم مجلس شد. این لایحه در میانه بحران های اقتصادی کشور مانند تحریم ها، تورم، رکود و تنش های خارجی تهیه شده است. این سند نسبت به قبوض سال های گذشته تغییراتی داشته است. یکی از این موارد که بسیار جالب تلقی می شود، گزارش ارقام با ارز جدید کشور است. به عبارت دیگر می توان گفت حذف چهار صفر از پول ملی، بررسی و ارزیابی سند مالی دولت را دشوارتر کرده و ابهامات جدیدی در اقتصاد بحران زده کشور به وجود آمده است.
دوم دی ماه دولت مسعود بیزیکیان لایحه بودجه سال ۱۴۰۵ را تقدیم شورای اسلامی کرد. شواهد سال های گذشته حاکی از آن است که بودجه های اعلام شده از سوی دولت ها دارای پیچیدگی های قابل توجهی بوده است. اما دولت پزشکی با حذف چهار صفر از پول ملی در لایحه بودجه جدید بر پیچیدگی این سند مالی افزوده است. این گزارش به بررسی این حادثه می پردازد.
بودجه دولت کاربر پسند نیست، نیست و نخواهد بود؟
دامنه اقدامات دولت در اقتصاد ایران بسیار وسیع و قابل توجه است. این ایالت دارای منابع زیرزمینی ارزشمندی است و از این رو از زمان کشف این منابع، دولت عملاً با سرازیر شدن ثروت حاصل از آن به سوی مردم، اقتصاد کشور را با چالش های مختلفی مواجه کرده است. دولت با تکیه بر این منابع فراوان و غنی به سمت قانون گذاری گسترده در اقتصاد حرکت کرده و با دخالت ها و تصمیمات مردمی به سمت محدود کردن هر چه بیشتر بخش خصوصی رفته است.
این روند قانونگذاری نه تنها بر زندگی روزمره مردم بلکه اکنون بودجه دولت را نیز تحت تأثیر قرار داده است. تازه ترین جلوه این موضوع تغییر واحد پول ملی است که همزمان با تصویب آن مورد انتقاد کارشناسان اقتصادی قرار گرفت. کارشناسان هشدار داده بودند که در صورت حذف چهار صفر از ریال بدون اصلاحات ساختاری، تاثیر لازم را نخواهد داشت و تنها محاسبات مردم را با مشکل مواجه می کند. اکنون با وجود اینکه مدت زمان سه ساله برای اجرای این طرح در نظر گرفته شده و با وجود اینکه دولت در اصلاحات آتی خود گزینه های متعددی برای بودجه داشت، بودجه جدید را با ریالی جدید ارائه کرده است. در نظام جدید هر ریال جدید معادل هزار تومان و هر صد قران معادل یک ریال است. این در حالی است که قبلاً بودجه را به ریال قدیم می نوشتند (هر ۱۰۰۰۰ ریال معادل هزار تومان).
بودجه دولت باید کاربرپسند باشد و در عین حال به شفاف سازی امور مالی قوه مجریه کمک کند. اما در حال حاضر اعداد و ارقام لایحه بودجه دولت های مختلف به گونه ای گزارش می شود که تحلیل آنها دشواری های زیادی را بر رسانه ها و پژوهشگاه ها تحمیل می کند. این دشواری ها گاهی در تغییر ساختار بودجه چندین بار، گاهی در ترکیب چند ردیف با هم – که باعث می شد ردیف ها در طول زمان قابل مقایسه نباشند – و گاهی در تغییر واحد پولی دیده شده است.
اکنون دولت چهاردهم که از سال گذشته روی کار آمده و تحقق بخشی از وعده هایش در هاله ای از بلاتکلیفی به سر می برد، با تغییر ارز بودجه، تحلیل این سند را با مشکل مواجه کرده است. تغییری که اگر با دقت خوانده نشود، ممکن است به فاجعه ای در حوزه تحلیل داده های دولتی تبدیل شود.
مانع شفافیت بودجه ۱۴۰۵ دولت چهاردهم
دولت چهاردهم در اقدامی عجیب که هیچ شباهتی به اصلاحات واقعی و موثر ندارد، لایحه بودجه سال آینده را با حذف چهار صفر از پول ملی تقدیم مجلس کرده است. این امر تحلیل و بررسی بودجه دولت را دشوارتر کرده است. در ادامه به مشکلات این اقدام پرداخته خواهد شد.
تورم لجام گسیخته که یکی از عوامل اصلی آن کسری بودجه است، باعث شده است که ارقام، داده ها و آمارهای اقتصاد ایران طولانی تر و پرحجم تر شود که این امر منجر به مشکلات حسابداری و دشواری خواندن این ارقام شده است. برای مثال می توان به داده های اقتصادی کشور با هزار میلیارد تومان اشاره کرد. دولت با حذف چهار صفر از پول ملی به دنبال حل این مشکل بوده است. این در حالی است که تا تورم و عوامل ساختاری مسبب آن کنترل نشود، حذف چهار صفر از پول نه تنها هیچ فایده ای نخواهد داشت، بلکه خسارات و زیان های قابل توجهی نیز به دنبال خواهد داشت.
یکی از این موارد عدم هماهنگی بین داده های اعلام شده توسط نهادهای مختلف خصوصی و دولتی است. این امر ردیابی و تجزیه و تحلیل داده ها را دشوارتر می کند و منجر به سوء استفاده احتمالی، عدم شفافیت و سیاست گذاری اشتباه می شود. از سوی دیگر، حذف چهار صفر از ارقام بودجه ۱۴۰۵، مقایسه با داده های بودجه سال های گذشته را دشوارتر می کند. چرا که ارقام بودجه سال های قبل بر اساس ریال قدیم بود، در حالی که بودجه سال بعد به ریال جدید گزارش می شد. به عبارت دیگر شناسایی عملکرد دولت در این زمینه زمان زیادی می برد زیرا مستلزم تغییر واحد ارقام در بودجه جدید یا قبلی است. به طوری که در حال حاضر و بر اساس قانون جدید، یک ریال جدید معادل ۱۰ هزار ریال قدیم (هزار تومان) است.
فرار مردم از تورم و ریال
تورم دو رقمی سالهاست که مردم و معیشت آنها را تحت فشار قرار داده است. اینها در حالی است که به دلیل سیاست های دولت و تحریم های خارجی، رشد اقتصادی کشور در وضعیت قابل قبولی نبوده و ابهامات و ابهامات فراوان پیش بینی آینده را دشوار کرده است. بنابراین مردم درآمد خود را در دارایی هایی مانند دلار، سکه، طلا و مسکن ریخته اند تا از گزند تورم تحمیلی در امان بمانند.
اکنون حذف چهار صفر از واحد پولی کشور و تبدیل ریال قدیم به ریال جدید، محاسبه امور اقتصادی را برای افراد و خانوارهای ایرانی دشوارتر کرده است. به طوری که می توان گفت علاوه بر تحریم ها، رکود و تورم باری بر دوش مردم ایران شده است. بنابراین حذف چهار صفر از پول ملی نیز می تواند عاملی برای پناه بردن مردم به دلار، ارزهای دیجیتال و سایر دارایی ها برای جایگزینی ریال باشد.
حالا مشخص نیست «ریال جدید» چه زمانی در استفاده روزانه رسمی می شود. حالا که دولت به صورت رسمی بودجه خود را با ریال جدید منتشر کرده است، آیا از این پس سایر گزارش های خود را با همین ارز منتشر می کند؟ اگر در گزارش های بعدی دولت از واحد «ریال» استفاده شود، آیا کارشناسان باید تعریف جدید ریال را مبنا قرار دهند؟ اینها سوالاتی است که دولت قبل از انتشار بودجه با واحد جدید باید به آن پاسخ می داد و اطلاعات کافی در این باره ارائه می کرد. در حال حاضر با توجه به عدم شباهت به واحد عرفی جامعه (تومان) مشخص نیست که آیا این تغییر واحد مورد استقبال مردم قرار خواهد گرفت یا خیر.
