هانی رستگاران، بازار؛ روابط ایران و عراق از جنس همسایگی معمولی نیست. دو ملت در طول قرن‌ها از دل تاریخ، مذهب و فرهنگ مشترک، پیوندهایی ناگسستنی ساخته‌اند که امروز نیز در حیات سیاسی و اجتماعی منطقه جریان دارد. اگر روزگاری این ارتباط بیشتر در قالب زیارت، تجارت و همسایگی مذهبی معنا پیدا می‌کرد، اکنون به حوزه‌های گسترده‌تری چون آموزش، سلامت، فناوری و گردشگری گسترش یافته است. در این میان، حضور هزاران دانشجوی عراقی در دانشگاه‌های ایران فرصتی ارزشمند و کمتر بهره‌برداری‌شده است که می‌تواند نقشی محوری در تعمیق روابط دو کشور ایفا کند.
حضور دانشجویان عراقی در ایران صرفاً یک رویداد آموزشی نیست؛ بلکه پدیده‌ای فرهنگی و اجتماعی است که ابعاد راهبردی دارد.
این دانشجویان در طول سال‌های تحصیل خود نه‌تنها با نظام علمی ایران آشنا می‌شوند، بلکه از نزدیک با جامعه ایرانی، شیوه زندگی، تنوع فرهنگی و واقعیت‌های اجتماعی کشور روبه‌رو می‌گردند. آنان با تجربه زیسته خود، تصویری متفاوت و واقعی از ایران به ذهن می‌سپارند؛ تصویری که در بازگشت به کشورشان می‌تواند به اصلاح برداشت‌های نادرست و گسترش شناخت متقابل میان ملت‌ها کمک کند.
توسعه روابط بین الملل
در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، سیاست «دیپلماسی علمی» به‌عنوان یکی از ابزارهای نرم در روابط بین‌الملل شناخته می‌شود. ایران با برخورداری از دانشگاه‌های معتبر در رشته‌های پزشکی، مهندسی، علوم انسانی و فناوری، توانسته است به مقصدی مهم برای تحصیل دانشجویان منطقه تبدیل شود. برای دانشجویان عراقی، این انتخاب صرفاً به‌دلیل کیفیت علمی نیست؛ بلکه پیوندهای زبانی، مذهبی و فرهنگی نیز در آن نقش دارد. آنان ایران را نه کشوری بیگانه، بلکه سرزمینی آشنا و نزدیک می‌یابند که می‌تواند دروازه‌ای برای پیشرفت علمی و فرهنگی‌شان باشد.
در چشم‌انداز توسعه روابط ایران و عراق، دانشجویان و نخبگان جوان نقشی تعیین‌کننده دارند
اما آنچه تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته، چگونگی بهره‌برداری مؤثر از این ظرفیت است. بسیاری از دانشجویان عراقی پس از پایان تحصیل به کشور خود بازمی‌گردند و در حوزه‌های دانشگاهی، مدیریتی یا اقتصادی مشغول به‌کار می‌شوند. این افراد، اگر ارتباطشان با نهادهای ایرانی حفظ شود، می‌توانند شبکه‌ای از نخبگان تحصیل‌کرده و ایران‌شناس را در عراق تشکیل دهند که نقشی اساسی در تقویت همکاری‌های دو ملت ایفا کنند. چنین ارتباطی نه‌تنها می‌تواند به توسعه علمی و فکری عراق یاری رساند، بلکه در بازسازی تصویر ایران به‌عنوان کشوری امن، پیشرفته و فرهنگی در افکار عمومی آن کشور نیز مؤثر خواهد بود.
حضور دانشجویان خارجی در ایران نباید صرفاً از منظر درآمدزایی برای دانشگاه‌ها دیده شود. هر دانشجو در حقیقت یک سفیر فرهنگی بالقوه است که تجربه‌اش از تحصیل و زندگی در ایران می‌تواند سرمایه‌ای نرم برای آینده روابط کشورها باشد. بنابراین ضروری است تا نهادهای ذی‌ربط، از وزارت علوم تا سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، رویکردی جامع‌تر اتخاذ کنند و برنامه‌های فرهنگی، اجتماعی و ارتباطی متنوعی را برای این گروه طراحی نمایند. سفرهای فرهنگی به شهرهای مختلف، آشنایی با دستاوردهای علمی و صنعتی، و ارتباط نزدیک‌تر با دانشجویان ایرانی می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در تقویت این پیوندها داشته باشد.
چشم انداز توسعه روابط
از سوی دیگر، توجه به تجربه زیستی این دانشجویان اهمیت زیادی دارد. نحوه برخورد دانشگاه‌ها، کیفیت خدمات آموزشی و رفاهی، و احساس احترام و پذیرش در جامعه میزبان، همگی در شکل‌گیری ذهنیت آنان نسبت به ایران مؤثر است. اگر این تجربه مثبت باشد، هر یک از آنان پس از بازگشت می‌تواند حامل پیامی از دوستی و اعتماد میان دو ملت باشد. اما در صورت بی‌توجهی، این فرصت می‌تواند به تهدیدی خاموش تبدیل شود.
در چشم‌انداز توسعه روابط ایران و عراق، دانشجویان و نخبگان جوان نقشی تعیین‌کننده دارند. آنان حلقه اتصال میان گذشته تاریخی و آینده مشترک دو کشورند. ایران و عراق امروز با چالش‌های مشابهی چون بیکاری جوانان، نیاز به تنوع اقتصادی و ضرورت بازسازی زیرساخت‌های علمی روبه‌رو هستند. همکاری میان دانشگاه‌ها، تبادل استاد و دانشجو، و اجرای پروژه‌های علمی مشترک می‌تواند به‌عنوان موتور محرک توسعه عمل کند. به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند گردشگری سلامت، فناوری‌های نوین و انرژی، ظرفیت همکاری میان دو ملت بیش از هر زمان دیگری آشکار شده است و دانشجویان می‌توانند نقش فعال و پیشران در این روند ایفا کنند.
هر دانشجوی عراقی که با ذهنی روشن، تجربه‌ای مثبت و پیوندی عاطفی از ایران بازمی‌گردد
توسعه روابط ایران و عراق نباید تنها در قالب قراردادهای اقتصادی یا بیانیه‌های سیاسی خلاصه شود. آنچه ماندگار و اثرگذار است، سرمایه انسانی مشترکی است که در بستر اعتماد، شناخت و احترام متقابل شکل می‌گیرد. دانشجویان عراقی که در دانشگاه‌های ایران تحصیل می‌کنند، از مهم‌ترین سرمایه‌های این روندند. آنان پس از بازگشت، می‌توانند در عرصه‌های گوناگون از رسانه و آموزش تا تجارت و سیاست، به گسترش همکاری‌های دوجانبه کمک کنند. اگر سیاست‌گذاران ایرانی این ظرفیت را به‌درستی درک کرده و آن را در قالب برنامه‌ای منسجم دنبال کنند، آینده روابط ایران و عراق نه بر پایه وابستگی، بلکه بر مبنای هم‌افزایی فرهنگی و علمی بنا خواهد شد.
هر دانشجوی عراقی که با ذهنی روشن، تجربه‌ای مثبت و پیوندی عاطفی از ایران بازمی‌گردد، در واقع پلی است میان دو ملت. این پل از جنس سیاست نیست؛ از جنس فهم، احترام و انسانیت است. و درست در همین نقطه است که دیپلماسی فرهنگی می‌تواند بیش از هر توافق رسمی، زمینه‌ساز توسعه پایدار میان ایران و عراق شود.
منبع:تحلیل بازار
