داستان دو دهه فعالیت بازار کار ایران؛ بیماری که سابقه ندارد

ناامیدی از وضعیت شغلی برای فعالان بازار کار در ایران چیز جدیدی نیست. در دو دهه اخیر، وضعیت اشتغال در ایران فراز و نشیب های زیادی را تجربه کرده است. از خروج نیروی کار به دلایل اجتماعی و اقتصادی تا سیل امیدها در نتیجه انتظارات مثبت سیاسی.

به طور کلی وضعیت بازار کار در دو دهه اخیر را می توان به ۵ مرحله اساسی تقسیم کرد که عبارتند از: دو مرحله مهم در دولت نهم، دوره تحریم های اولیه در اوایل دهه ۹۰، دوره برجام و در نهایت دوره پس از برجام و اتفاقات متوالی در فضای اجتماعی و اقتصادی ایران.

مرحله اول دولت نهم؛ باریدن ابرهای ناامیدی بر سر فعالان بازار کار

احتمالا اگر از فعالان بازار کار امروز که در دهه ۸۰ جوان بودند بپرسیم کدام دهه از نظر اشتغال بهتر بوده است؟ بلافاصله شروع دهه هشتاد را بهتر از وضعیت فعلی توصیف می کنند.

بله درست است. وضعیت اشتغال در ابتدای دهه هشتاد به مراتب مساعدتر از وضعیت فعلی بازار کار بود به طوری که این آمار نیز به خوبی این تصویر را منتقل می کند.

به عنوان مثال در ابتدای این دهه نرخ مشارکت در بالاترین سطح خود در دو دهه اخیر قرار داشت و نزدیک به ۴۸ درصد افرادی که در سن کار بودند در بازار کار حضور داشتند.

اما بررسی نرخ مشارکت و نرخ بیکاری در ۳ سال ابتدایی دهه جاری حاکی از خروج فعالان بازار کار به مرور زمان از این بازار است. چون امکان کار پیدا نشد و شرایط اشتغال برایشان سخت شده است.

به نوعی می توان در تحلیل آمارهای بازار کار در ۲۰ سال اخیر، آغاز این دهه را سرآغاز نزول بازار کار در ایران دانست.

مرحله دوم دولت نهم؛ بازار کار در هادیز

نیمه دوم دولت نهم یعنی دولت اول محمود احمدی نژاد با افت شدید بازار کار همراه بود. در این مدت بازار کار افزایش نرخ بیکاری و کاهش نرخ مشارکت را تجربه کرد.

این وضعیت که تا سال ۱۳۸۸ ادامه داشت باعث سرخوردگی فعالان بازار کار و خروج از بازار شد. کسانی که در این بازار حضور داشتند هم نتوانستند شغلی پیدا کنند. نرخ بیکاری در این دوره به بالاترین حد خود یعنی بیش از ۱۳ درصد رسید. نرخی که در دو دهه اخیر بی سابقه بوده است.

دوره تحریم های اولیه؛ اقتصاد ایران دچار مشکل شده است

مهم ترین مواجهه اقتصاد ایران با تحریم های غرب مربوط به اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ است. در این دوره تحریم های سازمان ملل، اتحادیه اروپا و آمریکا علیه بانک ها، صنعت نفت و شرکت های ایرانی اعمال شد.

در این مدت بازار کار ایران به شدت آسیب دید به طوری که نرخ مشارکت به زیر ۴۱ درصد رسید. نرخ بیکاری نیز در این سال ها کاهش یافت و به حدود ۹ درصد رسید. یعنی در این مقطع زمانی، کسانی که در بازار کار بودند نتوانستند شغلی پیدا کنند، بنابراین ناامیدانه بازار را ترک کردند.

دوره توافق برجام؛ دروازه ای به اقتصاد بازار

۴ تا ۵ سال پس از آغاز تحریم های اولیه، مذاکراتی تحت عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) انجام شد. در این مذاکرات تصمیم گرفته شد که تحریم های اعمال شده علیه ایران به مدت ۱۰ سال متوقف شود. این اتفاق انگیزه ای برای فعالان اقتصادی شد تا برای یافتن شغل وارد گود شوند.

در این دوره تقاضا برای شغل به سرعت افزایش یافت در حالی که اقتصاد به تدریج مرزهای خود را باز می کرد. این صنعت به سرعت افزایش تقاضای نیروی کار توسعه پیدا نکرد، به همین دلیل نرخ مشارکت و بیکاری در این دوره به شدت رشد کرد.

در این مدت نرخ بیکاری به بیش از ۱۲ درصد و نرخ مشارکت به ۴۵ درصد افزایش یافت. افزایشی که به معنای امید به بازار کار و تشویق جوانان به مشارکت در اقتصاد بود.

اما این افق هم زیاد دوام نخواهد داشت…

دوره پس از جماعت، همه گیری کرونا و جنگ ۱۲ روزه؛ بازار کار ایران در تاریکی است

دونالد ترامپ در بهار ۲۰۱۷ از برجام خارج شد. نقض وعده ای که اقتصاد ایران را به گلوگاه کشاند. از آن سال به بعد اتفاقات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی زیادی رخ داد که باعث رکود صنعت شد.

آمارها نشان می دهد که هم نرخ مشارکت و هم نرخ بیکاری از سال ۲۰۱۷ کاهش یافته است. نرخ مشارکت به ۴۱ درصد و نرخ بیکاری به پایین ترین سطح خود یعنی حدود ۷ درصد کاهش یافته است.

با توجه به ارقام مربوط به جمعیت فعال و تعداد افراد بیکار در اقتصاد، این کاهش نرخ بیکاری به معنای بهبود وضعیت اشتغال نیروی کار نیست.

فشارهای مربوط به جهش ارز، تورم و قطع برق موجب رکود در بخش صنعت شده است، رکودی که به تعدیل نیروی کار در اقتصاد ایران دامن زده است. سرانجام نیروی کار از یافتن شغل ناامید شده و بازار کار را ترک کرده است.

در این زمان، کرونا و جنگ ۱۲ روزه وقایعی بود که صنعت را مجبور به انجام تنظیمات گسترده کرد. تعدیل هایی که عمر صنعت را گرفت به طوری که پس از آن بسیاری از کسب و کارها نتوانستند به حالت قبلی خود بازگردند.