بانکداری بیمه و تامین مالی مشاغل کوچک

وحید نوبهار، عضو رسمی انجمن بین المللی بیمه گران مهندسی

محسن امیری از اعضای هیات علمی دانشگاه

بانکداری بیمه را می توان نوعی هم افزایی ساختاری بین دو نهاد مکمل در نظر گرفت. یک مؤسسه بانکی که دارای منابع مالی، ابزارهای اعتباری و پرداخت است و مؤسسه بیمه ای که می تواند خطر نکول، خسارت، بیماری یا حوادث غیر مترقبه را پوشش دهد. این دو نهاد زمانی که در قالب یک مدل ترکیبی و هدفمند مورد استفاده قرار می گیرند، در واقع یک شبکه امنیت مالی را برای کارآفرینان کوچک و متوسط ​​تشکیل می دهند. بانک با همکاری شرکت بیمه قادر به اعطای تسهیلات با نرخ کمتر و بدون وثیقه سنگین است زیرا ریسک بازپرداخت تحت پوشش بیمه اعتباری یا ضمانت سرمایه است. از سوی دیگر، شرکت بیمه می تواند از طریق داده های بانکی و اطلاعات مالی مشتریان، ارزیابی دقیق تری از ریسک انجام دهد و محصولات خود را با توجه به ظرفیت هر کسب و کار طراحی کند.

کسب و کارهای کوچک در سیستم تامین مالی سنتی با سه مانع جدی از جمله کمبود وثیقه، نرخ سود بالا و فرآیندهای پیچیده اداری مواجه هستند، اما الگوی بانکداری بیمه با تلفیق منابع مالی بانکی و پوشش بیمه ای راهکارهایی برای غلبه بر این موانع ارائه می دهد. در این مدل بخشی از وام یا تسهیلات در قالب بیمه نامه تضمین می شود و در صورت خسارت یا عدم توانایی کارآفرین در بازپرداخت، شرکت بیمه به عنوان ضامن عمل می کند. این مکانیسم باعث کاهش ریسک بانک، تسهیل دسترسی کارآفرین به منابع مالی و افزایش اعتبار در بخش تولیدی اقتصاد می شود.

تجربه کشورهای توسعه یافته نشان داده است که حضور بیمه در کنار بانک می تواند بیش از ۴۰ درصد نرخ نکول را کاهش دهد. بانک ها با همکاری شرکت های بزرگ بیمه در فرانسه و ایتالیا، تسهیلات خرد برای مشاغل خانوادگی و خدمات با پوشش بیمه عمر یا بیمه درآمد ارائه می دهند. این پوشش ها تضمین می کند که در صورت بروز حادثه یا فوت صاحب کسب و کار، اقساط باقی مانده وام توسط بیمه گر پرداخت شده و چرخه فعالیت اقتصادی متوقف نخواهد شد. در کشورهای آسیایی مانند مالزی و هند، بانکداری بیمه به عنوان یکی از ابزارهای سیاست گذاری توسعه مالی و فقرزدایی شناخته می شود زیرا این مدل توانسته پوشش بیمه ای برای خانوارهای کم درآمد ایجاد کند و همزمان دسترسی آنها به تسهیلات خرد را افزایش دهد.

یک تجربه موفق بین المللی

یکی از موفق ترین تجربیات بین المللی در ارتباط بانکداری بیمه با تامین مالی کسب و کارهای کوچک، تجربه مالزی است که به عنوان یک الگوی عملی و پایدار در کشورهای اسلامی شناخته شده است. در دهه ۱۹۹۰، دولت مالزی یک سیاست جامع برای ادغام خدمات بانکی و بیمه ای با هدف شمول مالی و حمایت از شرکت های کوچک و متوسط ​​تدوین کرد. این سیاست با همکاری بانک مرکزی مالزی و شرکت های بیمه پیشرو اجرا شد. الگوی طراحی شده بر اساس اصول بانکداری و تکافل اسلامی به گونه ای بوده که از نظر مالی، اخلاقی و اجتماعی با نیازهای مردم و مشاغل کوچک سازگار باشد. با ایجاد بسترهای مشترک بانک و بیمه، بانک ها و شرکت های بیمه بسته های ترکیبی را ارائه کردند که شامل تسهیلات خرد برای شروع یا توسعه یک کسب و کار، پوشش بیمه ای در مقابل عدم توانایی بازپرداخت، فوت یا آسیب فیزیکی به کسب و کار، و بیمه سلامت و زندگی برای صاحبان مشاغل و کارکنان آنها بود. نکته کلیدی در موفقیت این پروژه یکپارچگی دیجیتال بین بانک و بیمه بود. مشتریان می توانستند از طریق یک سامانه واحد، تسهیلات بانکی خود را دریافت و بیمه نامه مربوط را به صورت خودکار فعال کنند. علاوه بر این، بانک‌ها نرخ‌های بهره کمتر و دسترسی آسان‌تر به اعتبارات بعدی را برای مشتریانی که بیمه‌های فعال داشتند، در نظر گرفتند که وفاداری و ثبات مالی آنها را افزایش داد. اجرای این سیاست باعث شد بیش از ۴۰ درصد از کسب و کارهای کوچک مالزی از مدل بانکداری بیمه بین سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ بهره مند شوند، همچنین نرخ پیش پرداخت تامین مالی خرد از ۷ درصد به کمتر از ۲ درصد کاهش یافت و پوشش بیمه ای صاحبان مشاغل خرد بیش از دو برابر شد. بانک مرکزی مالزی در گزارش رسمی خود مدل بانک-بیمه را یکی از پایه های توسعه مالی پایدار معرفی کرد و اعلام کرد که ترکیب خدمات بانکی، بیمه ای و آموزشی موجب توانمندسازی گروه های کم درآمد و ارتقای تاب آوری اقتصادی در سطح ملی شده است. تجربه این کشور نشان می دهد که همگرایی بانک و بیمه در کنار طراحی دقیق، فناوری دیجیتال و حمایت قانونی می تواند به ابزاری قدرتمند برای تامین مالی پایدار و کاهش فقر ساختاری تبدیل شود.

در شبکه بانکی و صنعت بیمه کشور نیز ظرفیت های گسترده ای برای توسعه چنین مدلی وجود دارد. شبکه بانکی کشور گسترده و ساختار بیمه ای متنوع است، اما همکاری این دو بخش هنوز به صورت سیستماتیک شکل نگرفته است. در حالی که بسیاری از کسب و کارهای کوچک، به ویژه در بخش های خدماتی، کشاورزی و تولیدی کوچک، به دلیل فقدان ضمانت مالی یا پوشش ریسک، از چرخه رسمی تامین مالی خارج شده اند. طراحی یک مدل بانکداری بیمه داخلی می تواند این شکاف را پر کند. بانک ها می توانند بخشی از منابع صندوق های قرض الحسنه، صندوق های مشارکتی یا تسهیلات کارآفرینی را با حمایت بیمه مسئولیت حرفه ای، بیمه اموال و بیمه اعتبار اختصاص دهند. به موازات آن، شرکت های بیمه با طراحی محصولات ویژه برای مشاغل کوچک، ریسک اعطای وام را کاهش داده و انگیزه بانک ها را برای گسترش اعتبارات تقویت می کنند. یکی از مزایای کلیدی بانکداری بیمه در این حوزه، ایجاد زنجیره ارزش مالی – بیمه ای است. بانک، بیمه و کارآفرین جدا از هم کار نمی کنند، بلکه به عنوان سه ضلع مثلث اقتصادی در این زنجیره عمل می کنند. بانک منبع اعتباری فراهم می کند، بیمه از آن محافظت می کند و کارآفرین با اطمینان از امنیت مالی، فعالیت اقتصادی خود را توسعه می دهد. این هم افزایی باعث رشد پایدار اقتصادی در سطح خرد می شود و همچنین می تواند به بهبود شاخص های کلان مانند اشتغال، عدالت اقتصادی و ثبات مالی منجر شود. علاوه بر این، توسعه فناوری‌های هوشمند در شبکه بانکی و بیمه، فرصت بی‌سابقه‌ای را برای پیاده‌سازی مؤثر این مدل فراهم کرده است. ایجاد بسترهای مشترک برای ارزیابی ریسک، صدور بیمه نامه به صورت آنلاین و همزمان با تسهیلات و رهگیری هوشمند بازپرداخت، شفافیت، سرعت و اعتماد بیشتری را بین طرفین به همراه خواهد داشت. مدل های بانکداری دیجیتال با زیرساخت بیمه هوشمند (InsurTech-Integrated Banking) می تواند نقش تعیین کننده ای در تامین مالی پایدار و کارآمد شرکت های خرد ایفا کند.

حرف پایانی

بانکداری بیمه را می توان هم به عنوان یک نوآوری مالی و هم به عنوان ابزاری راهبردی برای تحقق عدالت اقتصادی و توسعه کارآفرینی پایدار در نظر گرفت. در ساختار اقتصادی که اکثریت اشتغال بر دوش بنگاه های کوچک است، هر سیاست موثر در حوزه تامین مالی باید با رویکرد کاهش ریسک همراه باشد. بانکداری بیمه دقیقاً در این نقطه تلاقی است. جایی که سرمایه، اعتماد و امنیت در کنار هم قرار می گیرند تا چرخه تولید بدون وقفه و با پایداری طولانی مدت ادامه یابد.