آیا قدرت بانک مرکزی تعیین‌کننده سرنوشت بازار است؟| بانک مرکزی در تنگنای ارزی

زهرا ترابی؛ تحلیل بازار: بین مردم و فعالان بازار این تصور رایج است که هر بار رئیس کل بانک مرکزی تغییر می‌کند، تصمیمات هیجانی یا معجزه‌آسا وضعیت بازار را عوض می‌کند؛ اما تجربه نشان می‌دهد که نقش واقعی بانک مرکزی در اقتصاد کشور پیچیده‌تر و محدودتر از آن چیزی است که عموم می‌پندارند.نقشی که بیشتر متاثر از ساختار سیاسی، توان مقابله با فشارها و حضور گسترده شرکت‌های حکومتی در صادرات است.

انگار بانک مرکزی فرمانده مطلق همه امور پولی و مالی است؛ در حالی که واقعیت این است که نقش یک رئیس کل بانک مرکزی در کشور ما محدودتر و پیچیده‌تر است

نقش بانک مرکزی محدود و پیچیده است

مجیدرضا حریری رییس اتاق بازرگانی ایران و چین با اشاره به عملکرد بانک مرکزی به بخش خصوصی گفت: وقتی درباره عملکرد بانک مرکزی صحبت می‌کنیم، بسیاری از مردم و فعالان بازار این‌گونه سوال می‌کنند؛چرا هر رئیس کل بعد از چند وقت همین وضعیت را تکرار می‌کند؟ چرا باید بماند یا برکنار شود؟ این پرسش‌ها ناشی از یک تصور غلط است؛ انگار بانک مرکزی فرمانده مطلق همه امور پولی و مالی است؛ در حالی که واقعیت این است که نقش یک رئیس کل بانک مرکزی در کشور ما محدودتر و پیچیده‌تر است.

وی ادامه داد: رئیس کل بانک مرکزی می‌تواند تا حدی مقاومت کند یا نتواند در برابر فشار منابع و قدرت‌های سیاسی، اما در نهایت عملکرد او تحت تأثیر نیروهای بیرونی قرار می‌گیرد. برخی روسا آرام‌تر عمل می‌کنند و برخی عصبی‌تر؛ اما اغلب نتیجه نهایی خیلی تفاوتی ندارد. اساساً تاریخ عملکردها نشان می‌دهد که تفاوت‌ها آن‌قدر بزرگ نبوده که نظم کلی را تغییر دهد.

بخش بزرگی از صادرات کشور در اختیار شرکت‌های حاکمیتی است. شرکت‌هایی که محصولات نفتی و معدنی صادر می‌کنند و درآمدهای ارزی زیادی را به خود اختصاص داده‌اند

او اضافه کرد: اتفاقاتی که این روزها به نام «عملکرد بانک مرکزی» در بازار ارز و بازارهای مرتبط می‌بینیم، محصول صرفاً اقدامات بانک مرکزی نیست. بخشی از این وضعیت ناشی از ساختار حاکمیتی اقتصاد است. بخش بزرگی از صادرات کشور در اختیار شرکت‌های حاکمیتی است. شرکت‌هایی که محصولات نفتی و معدنی صادر می‌کنند و درآمدهای ارزی زیادی را به خود اختصاص داده‌اند. یعنی بخش مهمی از ارز حاصل از صادرات به‌دست نهادهای دولتی و شبه‌دولتی می‌رسد، نه به چرخه کامل بازار رسمی.

اگر سهم بزرگی از ارز صادراتی به بازار رسمی بازنگردد، طبیعتاً ابزارهای سیاستگذاری پولی و ارزی بانک مرکزی کارآمدی کمتری خواهند داشت

آیا ارز صادرات برمیگردد؟

مجیدرضا حریری رییس اتاق بازرگانی ایران و چین تصریح کرد: وقتی صحبت از بازگشت ارز صادراتی می‌شود، باید پرسید؛ چند درصد از صادرات بازمی‌گردد و چه مقدار از آن خارج از سازوکار رسمی باقی می‌ماند؟ اگر سهم بزرگی از ارز صادراتی به بازار رسمی بازنگردد، طبیعتاً ابزارهای سیاستگذاری پولی و ارزی بانک مرکزی کارآمدی کمتری خواهند داشت. حتی اگر بانک مرکزی سازوکارهایی ایجاد کند. مثل بازارهای متمرکز یا سامانه‌های تبادل ارزی. تا زمانی که سیاست‌های حاکمیتی و رفتار صادرکنندگان تغییر نکند، اثربخشی این سازوکارها محدود خواهد بود.

صادرکنندگان بزرگ بخصوص شرکت‌های وابسته به نهادهای حاکمیتی مایل نیستند ارز خود را به‌طور کامل وارد چرخه رسمی کنند

شرکت های حاکمیتی مایل نیستند ارز خود را وارد چرخه کنند

او اظهار کرد: به‌عبارت دیگر، مشکل فقط ضعف یا قدرت بانک مرکزی نیست؛ مشکل در عدم تناسب میان ابزارهای بانک مرکزی و واقعیات ساختاری اقتصاد است. صادرکنندگان بزرگ بخصوص شرکت‌های وابسته به نهادهای حاکمیتی مایل نیستند ارز خود را به‌طور کامل وارد چرخه رسمی کنند. مهمترین دلیلی که اینکار نمیکنند بخاطر نافع سیاسی و اقتصادی، سازوکارهای جایگزین دریافت درآمدهای ارزی، یا حتی نگرانی از روند قیمتی بازار رسمی.

حریری می گوید: تا زمانی که این گره حل نشود، ساده‌سازی ماجرا در قالب «بانک مرکزی نتوانست» یا «بانک مرکزی موفق شد» نادرست خواهد بود. بانک مرکزی ممکن است بخواهد سیاستی را اجرا کند و حتی ابزارهای لازم را هم ایجاد کند، اما وقتی نهادهایی که بخش اعظم عرضه را در دست دارند همکاری نکنند یا ابزار لازم برای الزام آن‌ها وجود نداشته باشد، نتیجه محدود خواهد ماند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: در نتیجه، اگر هدف واقعی تنظیم بازار و بازگرداندن ارزها به مسیر رسمی است، لازم است علاوه بر اقدامات بانک مرکزی، اصلاحاتی در سیاست‌های حاکمیتی، شفاف‌سازی عملکرد صادرکنندگان بزرگ و طراحی سازوکارهایی صورت بگیرد که انگیزه‌های بازگشت ارز را تقویت کند. تنها در آن صورت است که تلاش‌های بانک مرکزی می‌تواند رنگ عملیاتی و پایدار به خود بگیرد، نه فقط راه‌حل‌های مقطعی و ناپایدار.