بازار؛ هیفاء پردل: در حالی که جهان، روز جهانی گردشگری را با شعار «گردشگری و تحول پایدار» گرامی می‌دارد، قم به عنوان قلب تپنده زیارت در ایران و شهری با ظرفیت‌های عظیم برای تبدیل شدن به مقصدی پایدار در گردشگری مذهبی و فرهنگی، با یک پرسش اساسی روبروست؛ «چرا توسعه زیرساخت‌های آن در گرو بودجه‌های استانی محدود مانده و از نگاه ملی و بودجه اختصاصی زیارت محروم است؟» این غفلت، چشم‌انداز روشن این شهر را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است.
هر سال در ۲۷ سپتامبر (۵ مهرماه)، جهان فرصتی برای تأمل در نقش گردشگری در توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشورها می‌یابد. شعار امسال بر توان تحول‌آفرین گردشگری برای ایجاد توسعه پایدار و ارتقای کیفیت زندگی در جوامع تأکید دارد. در ایران نیز، قم به عنوان نگین گردشگری مذهبی کشور، سال‌هاست که میزبان میلیون‌ها زائر ایرانی و خارجی است، اما این میزبانی سنگین با حمایت‌های متناسب ملی همراه نبوده است. شاید به باور بسیاری، قم تنها یک شهر زیارتی باشد، اما این شهر ظرفیت‌هایی سرشار و کمتر دیده شده در حوزه‌های گردشگری سلامت، تاریخی، طبیعی، صنعتی و فرهنگی دارد که می‌تواند آن را به مقصدی جامع و چهارفصل تبدیل کند.
ظرفیت‌های درخشان در پس چالش‌های زیرساختی
شهاب علی عرب، رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی قم در گفت‌وگو با خبرنگار بازار با تأکید بر پتانسیل‌های کم‌نظیر استان قم می‌گوید: استان قم با برخورداری از قدمت هفت هزار ساله و کشف آثار ملی با سابقه پانزده‌هزار سال و نیز وجود بیش از ۵۰۰ اثر ثبت شده ملی، از ظرفیت‌های تاریخی و طبیعی فوق‌العاده‌ای برخوردار است. این ظرفیت‌ها، در کنار بارگاه ملکوتی حضرت معصومه(س) و مسجد مقدس جمکران، جایگاه ویژه‌ای به حوزه گردشگری قم بخشیده است؛ به گونه‌ای که قم یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری مذهبی کشور به شمار می‌آید. تلفیق این جاذبه‌ها بستر مناسبی برای توسعه همه‌جانبه گردشگری در استان فراهم ساخته است.
دو پروژه کلیدی قطار سریع‌السیر قم ـ اصفهان و فرودگاه قم طی سه سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید که نقش مهمی در رونق گردشگری استان ایفا خواهد کرد
عرب، هدف اصلی کمیسیون گردشگری را ایجاد تعامل پویا و مؤثر بین فعالان این صنعت و بخش‌های حاکمیتی می‌داند تا مسیر سرمایه‌گذاری هموارتر شود.
وی می‌افزاید: در خصوص زیرساخت‌های حمل‌ونقل، دو پروژه کلیدی قطار سریع‌السیر قم ـ اصفهان و فرودگاه قم طی سه سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید که نقش مهمی در رونق گردشگری استان ایفا خواهد کرد. اما چالش اصلی و پاشنه آشیل ما، کمبود شدید زیرساخت‌های اقامتی است. تا زمانی که این بخش به سطح مطلوب نرسد، نمی‌توان از سایر ظرفیت‌های استان به طور کامل و مؤثر استفاده نمود.
تبدیل مقصد عبوری به اقامتی؛ راهبرد افزایش ماندگاری زائر
یکی از چالش‌های اساسی که سال‌هاست گریبان‌گیر قم شده، توقف کوتاه‌مدت زائران است. معصومه ظهیری، سرپرست مدیریت امور فرهنگی زائرین استانداری قم، در این باره به خبرنگار بازار می‌گوید: اقامت زائران معمولاً به زیارت حرم مطهر حضرت معصومه(س) و مسجد مقدس جمکران محدود می‌شود. برای افزایش ماندگاری، برنامه ما تمرکز بر ارائه بسته‌های جامع زیارت و گردشگری است. یعنی زائران علاوه بر زیارت، فرصت بازدید از اماکن تاریخی، موزه‌ها، ظرفیت‌های طبیعی اطراف قم و حضور در برنامه‌های فرهنگی و مذهبی هدفمند را داشته باشند.
وی با اشاره به راهکارهای عملیاتی ادامه می‌دهد: طراحی تورهای فرهنگی-معنوی، معرفی قم به عنوان مرکز آموزش معارف دینی، و بهره‌گیری از ظرفیت امامزادگان و بقاع متبرکه بخشی از این رویکرد است. تعامل با آژانس‌های گردشگری و سامانه‌های سفر باعث می‌شود قم از یک مقصد عبوری به یک مقصد اقامتی تبدیل شود. ما همچنین به دنبال توسعه فضاهای فرهنگی مانند جشنواره‌های زیارتی، همایش‌های علمی و نمایشگاه‌های مذهبی-فرهنگی هستیم که زائران را به ماندن بیشتر ترغیب می‌کند. به عبارتی، نگاه جدید ما این است که زائر علاوه بر زیارت، تجربه‌ای غنی فرهنگی و اجتماعی از قم با خود ببرد.
ظهیری: اقامت زائران معمولاً به زیارت حرم مطهر حضرت معصومه(س) و مسجد مقدس جمکران محدود می‌شود. برای افزایش ماندگاری، برنامه ما تمرکز بر ارائه بسته‌های جامع زیارت و گردشگری است
ظهیری در پاسخ به سؤالی درباره وضعیت بودجه زیارت در قم، عنوان کرد: خوشبختانه در برنامه توسعه هفتم و بودجه ۱۴۰۴، موضوع زیارت به عنوان یک ردیف ملی دیده شده است و تلاش استان قم این بوده که سهم مشخصی از این بودجه برای زیرساخت‌ها، خدمات و رویدادهای زیارتی اختصاص یابد. اهمیت این بودجه در آن است که زیارت نه صرفاً یک فعالیت مذهبی، بلکه یک صنعت فرهنگی-اجتماعی با آثار گسترده اقتصادی، اشتغال‌زایی و هویت‌سازی محسوب می‌شود. قم به عنوان دومین مقصد گردشگری مذهبی کشور، قطعاً باید سهمی متناسب با جایگاه خود دریافت کند.
به گفته وی، این منابع مالی باید به صورت هدفمند در حوزه‌هایی همچون ارتقاء حمل‌ونقل زائران، تجهیز مراکز اقامتی، ساماندهی خانه‌مسافرها، توسعه فضاهای فرهنگی و تبلیغی و حتی آموزش نیروهای خدمت‌رسان هزینه شود. اگر بودجه زیارت به شکل هدفمند صرف شود، می‌تواند حلقه اتصال بین سیاست‌های کلان فرهنگی و نیازهای واقعی زائران باشد.
غفلت از بودجه زیارت؛ تضییع یک فرصت ملی
سید مهدی قریشی، معاون سابق استانداری قم نیز که تجربه فعالیت در حوزه امور زائرین را در کارنامه خود دارد، با نگاهی انتقادی به موضوع می‌پردازد و در گفت‌وگو با خبرنگار بازار می‌گوید: شهر قم سالانه میلیون‌ها زائر داخلی و خارجی را میزبانی می‌کند و پس از مشهد مقدس، دومین مقصد گردشگری زیارتی ایران است. حضور گسترده زائران از کشورهای مختلف، قم را به شهری فراملی و کانونی برای دیپلماسی فرهنگی تبدیل کرده است. با این حال، پرسشی جدی و تکراری همچنان بی‌پاسخ مانده است: چرا قم با چنین ظرفیتی، از ردیف بودجه ملی زیارت به نوعی محروم است؟ آیا عدالت در تخصیص منابع ملی تنها در حد شعار باقی مانده است؟
وی این غفلت آشکار را ریشه بسیاری از مشکلات فعلی می‌داند و می گوید: این بی‌توجهی آثار خود را در همه ابعاد نشان داده است. زیرساخت‌های گردشگری قم سال‌هاست که درجا می‌زنند و حتی تکافوی جمعیت ساکنان این شهر را هم نمی‌دهند. فرودگاه نیمه‌کاره و بلاتکلیف، اقامتگاه‌های فرسوده و ناکافی، و کمبود مراکز اقامتی مدرن کاملاً قابل لمس است. نبود خدمات حرفه‌ای راهنمای گردشگری، حمل‌ونقل عمومی ناکارآمد و شبکه نامناسب دسترسی بین‌شهری، سیمای امروز قم زیارتی را شکل داده‌اند.
قریشی با مقایسه‌ای تأمل‌برانگیز می‌افزاید: طرح جامع گردشگری قم که بیش از دو دهه پیش تدوین شد، هنوز روی زمین مانده و به سندی بی‌جان و خاک‌خورده تبدیل شده است. در همین مدت، مشهد با اتکا به بودجه زیارت توانسته تحولی چشمگیر در زیرساخت‌ها، خدمات گردشگری و مدیریت زائران رقم بززند. محروم کردن قم از این بودجه تنها یک غفلت ساده نیست؛ بلکه نادیده گرفتن میلیون‌ها زائر، تضییع فرصت‌های اقتصادی و فرهنگی و محروم کردن استان از توسعه پایدار است.
نگاه تک‌بعدی؛ سد راه توسعه گردشگری قم
این استاد دانشگاه تهران، نگاه تک‌بعدی به قم را مانع اصلی توسعه آن می‌داند و می‌گوید: نگاه تک‌بُعدی به قم صرفاً به‌عنوان یک شهر مذهبی و غفلت از ظرفیت‌های مکمل آن همچون جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و صنایع دستی، سد راه توسعه گردشگری این شهر بوده است. در حالی که اگر مدیریت جامع و حمایت‌های ملی صورت گیرد، قم می‌تواند به قطب مهم گردشگری مذهبی و فرهنگی منطقه تبدیل شود.
وی در پایان راه‌حل را روشن و مستقیم بیان می‌کند و تصریح می‌کند: قم باید از ردیف بودجه مستقل زیارت برخوردار شود. این نه یک امتیاز ویژه، بلکه حداقل حقی است که جایگاه قم ایجاب می‌کند. علاوه بر آن، فعال‌سازی طرح جامع گردشگری استان، تسهیل ورود سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، حمایت از کارآفرینان بومی و توسعه حمل‌ونقل هوایی و ریلی باید در اولویت قرار گیرد.
قریشی: نگاه تک‌بُعدی به قم صرفاً به‌عنوان یک شهر مذهبی و غفلت از ظرفیت‌های مکمل آن همچون جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و صنایع دستی، سد راه توسعه گردشگری این شهر بوده است
به گفته وی، اگر این مسیر طی نشود، قم همچنان بار اصلی زیارت را به دوش خواهد کشید، اما کمترین سهم را از منافع اقتصادی و اجتماعی آن خواهد برد. طبق فرموده رهبر انقلاب در ارتباط با جایگاه قم، «خدمت به قم فقط خدمت به یک شهر نیست؛ خدمت به کشور و آبروی کشور است».
در نهایت، داستان گردشگری قم، حکایت گنجی است که کلید آن در پایتخت و در ردیف بودجه‌های ملی جا مانده است. این شهر بر سر یک دوراهی تاریخی قرار دارد؛ یا همچنان یک «معبر» باقی بماند که زائران با خاطره‌ای از کمبودها از آن عبور می‌کنند، یا با عزمی ملی و تخصیص بودجه‌ای درخور، به «مقصد»ی پایدار تبدیل شود که مسافران را ماندگار می‌کند. آیا سرانجام قفل این غفلت تاریخی باز خواهد شد تا قم نه فقط قلب تپنده زیارت، که ویترین آبرومند گردشگری ایران اسلامی در جهان باشد؟
منبع:تحلیل بازار
