اکوایران: در جدیدترین گزارش بانک مرکزی از آمار چک های مبادله شده، اگرچه از نظر تعداد، سهم چک های برگشتی همچنان محدود است، اما از نظر مبلغ، وزن آن ها افزایش چشمگیری داشته است. موضوعی که می تواند نشان دهنده افزایش تعهدات معوق و تشدید ریسک اعتباری در اقتصاد باشد.
چک به عنوان یکی از ابزارهای مهم نظام پرداخت همواره نقش موثری در تسویه معاملات خرد و کلان در اقتصاد کشور داشته است. علیرغم اینکه طی دو دهه اخیر و همزمان با توسعه سیستم ها و ابزارهای پرداخت الکترونیکی، به تدریج از سهم ابزارهای پرداخت سنتی کاسته شده و روش های نوین جایگزین آنها شده است، اما با توجه به کارکرد اعتباری و جایگاه ویژه چک در مبادلات اقتصادی، این ابزار همچنان یکی از ارکان اصلی نظام پرداخت کشور محسوب می شود.
آمارهای مربوط به چک های مبادله و برگشتی که قبلاً در سطح محدود وصول می شد، با راه اندازی سامانه چکاوک به صورت جامع و یکپارچه برای تمامی استان های کشور در دسترس قرار گرفته است. این داده ها که از سال ۱۳۹۵ به صورت رسمی منتشر شده است، مبنای تحلیل تحولات چک و ارزیابی روندهای مرتبط در نظام پرداخت کشور است.
اهمیت این آمار در این است که رفتار چک ها به ویژه در بخش وصول و برگشت، بازتاب مستقیمی از وضعیت نقدینگی، توانایی انجام تعهدات مالی و میزان ریسک اعتباری در اقتصاد است. تغییر در تعداد و میزان چک های وصولی و برگشتی، قبل از اینکه در سایر شاخص های کلان ظاهر شود.
۹ میلیون چک فقط در ماه اکتبر
در آخرین گزارش منتشر شده از سوی بانک مرکزی در مهر ماه ۱۴۰۴، مجموعاً ۹ میلیون فقره چک به ارزش ۱۱۱۲۵۰۰۰ میلیارد ریال در کل کشور مبادله شده است. بررسی ها نشان می دهد که نسبت به ماه قبل، تعداد چک های مبادله ای ۵.۳ درصد کاهش و مبلغ آنها ۴.۸ درصد افزایش داشته است. موضوعی که نشان دهنده افزایش میانگین مبلغ هر فقره چک در این ماه است.
در همین بازه زمانی استان تهران با بیش از ۲ میلیون فقره چک به ارزش ۵ میلیون و ۲۴۴ هزار میلیارد ریال بیشترین سهم را در بین استان های کشور به خود اختصاص داده است که نقش محوری این استان را در معاملات اعتباری کشور برجسته می کند.
از نظر پراکندگی جغرافیایی، در مهر ماه ۱۴۰۴ حدود ۴۷ درصد از کل چک های مبادله شده کشور در سه استان تهران (۷/۲۹ درصد)، اصفهان (۷/۱۰ درصد) و خراسان رضوی (۲/۷ درصد) مبادله شده است. سهمی که نشان از تمرکز بالای تعداد چک در قطب های اصلی اقتصادی کشور دارد که در سه شهر بزرگ کشور توزیع می شود.
این تمرکز در ارزش مبادلات نیز به شدت مشاهده می شود. به گونه ای که حدود ۶۰.۵ درصد از ارزش کل چک های مبادله ای کشور در این سه استان ثبت شده است. این در حالی است که استان تهران با ۴۷.۱ درصد بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است و پس از آن اصفهان با ۵.۷ درصد و خراسان رضوی با ۷.۹ درصد قرار دارند. این تفاوت بین سهم عددی و سهم ارزشی استان ها نشان دهنده تمرکز چک های با مبالغ بالاتر در این مناطق است.
آمار جمع آوری و برگشت چک چه می گوید؟
بر اساس این گزارش در مهر ماه سال ۱۴۰۴ در کل کشور ۸ میلیون فقره چک به ارزش ۹ میلیون و ۶۶۴ هزار میلیارد ریال وصول شد. مقایسه با ماه قبل نشان می دهد که تعداد چک های وصولی ۲ درصد کاهش و ارزش اسمی آنها ۱۱ درصد افزایش داشته است. موضوعی که بیانگر میانگین افزایش مبلغ چک های دریافتی در این ماه است.
در ماه مذکور ۹۰ درصد از نظر تعداد و ۸۶ درصد از نظر مبلغ از کل چک های مبادله شده وصول شده است. این در حالی است که نسبت وصول چک در شهریور ۱۴۰۴ از نظر تعداد ۸۱ درصد و از نظر مبلغ ۹۰ درصد بوده و در مهر ماه ۱۴۰۳ این نسبت ها از نظر تعداد ۸۷.۴ درصد و از نظر مبلغ ۸۵.۸ درصد ثبت شده است. این مقایسه ها نشان می دهد که اگرچه نسبت جمع آوری اعداد در مهر ۱۴۰۴ بهبود یافته است، اما نسبت جمع آوری ارزش نسبت به ماه قبل کاهش یافته است.
در مهرماه ۹.۲ درصد از کل چک های مبادله شده از نظر تعداد و ۱۳.۱ درصد از نظر مبلغ برگشت داده شده است. این در حالی است که نسبت چک های برگشتی در شهریور ۱۴۰۴ از نظر تعداد ۱۲.۲ درصد و از نظر مبلغ ۱۸.۳ درصد بوده و در مهر ماه ۱۴۰۳ این نسبت ها از نظر تعداد ۱۴.۶ درصد و از نظر مبلغ ۱۶.۹ درصد ثبت شده است. این ارقام نشان دهنده بهبود نسبی شاخص های پیش پرداخت چک نسبت به هر دو دوره مذکور یعنی شهریور ماه سال جاری و مهرماه سال قبل است.
افزایش تعداد چک های برگشتی در سال گذشته
در ابتدای نیمه دوم سال ۱۴۰۳ و در مهرماه همان سال در مجموع ۹ میلیون و ۲۴۲ هزار فقره چک وصول شد که در مقابل آن ۹۸۲ هزار فقره چک برگشتی به ثبت رسید. بر این اساس نسبت تعداد چک های برگشتی به کل چک های مبادله ای حدود ۹.۶ درصد بوده است. با این حال، بررسی از دیدگاه ارزشی تصویر متفاوتی را ارائه می دهد. به طوری که در این ماه ۶ میلیون و ۷۴۰ هزار میلیارد ریال چک وصولی در مقابل یک میلیون و ۱۴۹ هزار میلیارد ریال چک برگشتی بوده و نسبت چک های برگشتی به کل چک های مبادله شده به ۱۴.۶ درصد رسیده است. این تفاوت بین نسبت تعداد و ارزش نشان دهنده تمرکز مبالغ بالاتر در چک های برگشتی است.
برای درک بهتر این روند، مقایسه آمار مهرماه امسال با مدت مشابه سال قبل قابل توجه است. در مهر ماه ۱۴۰۴ تعداد چک های وصولی نسبت به مهر ۱۴۰۳ ۶.۸۸ درصد کاهش و تعداد چک های برگشتی ۱۱.۴ درصد افزایش یافته است. از نظر ارزشی، میزان چک های وصولی ۴۳ درصد و میزان چک های برگشتی نسبت به سال گذشته ۷۹.۹ درصد افزایش چشمگیری داشته است. این ارقام به خوبی نشان می دهد که امسال چک های برگشتی نه تنها بیشتر، بلکه از نظر مبلغ نیز بسیار بیشتر است. در حالی که رشد مبالغ چک های وصولی به همان نسبت شتاب نداشته است.
بررسی جدول روند یک ساله چک های وصولی و برگشتی نیز نکات تکمیلی قابل توجهی را نشان می دهد. به عنوان مثال افزایش چک های مبادله ای در اسفند ماه عمدتاً متاثر از عوامل تقویمی و نزدیکی به تعطیلات نوروزی است و از سوی دیگر کاهش این شاخص در فروردین ماه بیشتر به دلیل تعطیلات گسترده ابتدای سال است.
در جولای ۱۴۰۴، به ویژه در دوره پس از جنگ، جهش قابل توجهی در چک های برگشتی مشاهده می شود. در این ماه تعداد چک های برگشتی نسبت به ماه قبل (خرداد ۱۴۰۴) ۲۹ درصد افزایش و از نظر ارزش ۳۲ درصد افزایش را به ثبت رساند. جهشی که در مقایسه با ماه های دیگر سال پررنگ تر به نظر می رسد.
در مجموع می توان با قطعیت گفت که تحلیل وصول و برگشت چک تصویری کامل از وضعیت اقتصاد ارائه می دهد. این داده ها نه تنها بازتابی از شرایط نقدینگی و توانایی پرداخت فعالان اقتصادی هستند، بلکه می توانند به عنوان ابزاری مکمل برای تحلیل تحولات کلان اقتصادی و رصد دقیق تر رویدادهای اقتصادی مورد استفاده قرار گیرند.
