به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم ، حجت الاسلام والمسلمین احمد واعظی رئیس اداره تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم امروز در مراسم رونمایی از «دایره المعارف تربیت تشیع» با عنوان «معرفی تشیع در دنیای امروز؛ ضرورت ها و چالش های با محوریت فرهنگ با محوریت تفکر تشیع» برگزار شد. شخص معاصر؛ آسیب شناسی و استراتژی» به این مشکل پرداخت.
انواع مواجهه اندیشه شیعه با انسان معاصر
واعظی ابتدا به گستره و ابعاد تقابل پرداخت و گفت: «مقابله اندیشه و فرهنگ شیعه با فرد معاصر» موضوعی بسیار گسترده و چندوجهی است. هنگامی که از “برخورد” صحبت می کنیم، این مفهوم می تواند به اشکال مختلف تحقق یابد:
– مواجهه تدریجی: همانطور که در فعالیت های فرهنگی، آموزشی و پژوهشی ما انجام می شود. برخوردی آرام و تعاملی برای معرفی تدریجی فرهنگ و اندیشه شیعی.
– تقابل تحمیلی: گاهی شرایط اجتماعی یا سیاسی نوعی برخورد ناخواسته را تحمیل می کند و ما مجبور به پاسخگویی یا دفاع فکری می شویم.
– مواجهه چالشی و انتقادی: در این مورد به نقد نظام معنایی و معرفتی غرب از منظر تفکر شیعی می پردازیم; به عبارت دیگر، ما موضع فکری فعال و تهاجمی داریم و مبانی معرفتی غرب را به چالش می کشیم.
وی در خصوص قسمت بعدی این نشست که یک نشست تعاملی بود، افزود: منظورم همکاری و گفت و گوی فکری در زمینه دغدغه ها و مسائل مشترک بین اندیشمندان جهان اسلام و غرب است. امروزه در جهان غرب نیز اندیشمندانی هستند که منتقد بحران های تمدن مدرن هستند و دغدغه هایی مشابه ما دارند. به عنوان مثال موضوعاتی مانند محیط زیست، عدالت اجتماعی، نابرابری اقتصادی، نسل کشی ها (از جمله حوادث غزه)، افراط گرایی نژادی و مذهبی از جمله موضوعاتی هستند که می توانند بستری برای گفت و گوی سازنده و تعامل انسانی و فکری ما با اندیشمندان غربی باشند.
زمینه های اصلی مواجهه؛ از دانشگاه تا فضای مجازی
حجت الاسلام والمسلمین واعظی در ادامه به زمینه ها و فضاهای تقابل پرداخت و گفت: برای شناخت نوع تقابل باید به زمینه های اصلی این ارتباط توجه کرد. به نظر می رسد حداقل می توانیم چهار میدان یا میدان اصلی را بشماریم:
– محیط های دانشگاهی و دانشگاهی: این رشته شامل مطالعات تطبیقی، نشست های علمی و همکاری های پژوهشی است که در قالب پروژه ها یا کنفرانس های علمی انجام می شود.
– رسانه و فضای مجازی: فضای رسانه ای به ویژه اکوسیستم دیجیتال و فضای مجازی امروزه گسترده ترین و ارزان ترین بستر برای معرفی معارف شیعی است.
واعظی با تاکید بر اهمیت این فضا خاطرنشان کرد: در این فضا می توان با استفاده از قالب های چند رسانه ای و محتوای فاخر تاثیر عمیقی ایجاد کرد.
رئیس اداره تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در ادامه به تبیین جوامع مسلمان غرب کشور پرداخت و تصریح کرد: این جامعه شامل مسلمانانی است که از نسل اول یا دوم مهاجر به غرب هستند. آنها بهترین پیوند فرهنگی و فکری با محیط اجتماعی غرب هستند.
واعظی در ادامه به بیان فضای ارتباطی با غیرمسلمانان به ویژه جوانان غربی پرداخت و گفت: اگرچه این قشر وابستگی مستقیم مذهبی ندارند، اما بسیاری از آنها دغدغه های اخلاقی، معنوی و انسانی دارند و می توانیم در قالب گفت وگوی فرهنگی با آنها تعامل داشته باشیم.
واعظی ضرورت واقع گرایی در برنامه ها را ضروری دانست و اظهار داشت: هر اقدامی در هر یک از این زمینه ها مستلزم شناخت دقیق شرایط موجود، امکانات و محدودیت های واقعی است. بسیاری از ایده ها ارزشمند هستند، اما اگر ابزار و ظرفیت تحقق آنها در دسترس نباشد، در حد یک آرزو باقی می ماند.
واقع گرایی استراتژیک؛ چرا امروزه فضای مجازی موثرترین عرصه است؟
واعظی فضای رسانه ای و فضای مجازی را بستر مناسبی برای ارتقای این مهم دانست و گفت: در شرایط کنونی به نظر می رسد بازترین و موثرترین عرصه عمل، فضای مجازی و رسانه ای باشد. فعالیت در این پلت فرم نیازی به حضور فیزیکی ندارد، وابسته به مرکز یا مکان خاصی نیست و می تواند جهانی و موثر باشد.
موانع ساختاری و سیاسی برای رویارویی رودررو در غرب
رئیس اداره تبلیغات اسلامی در ادامه به تشریح چالش های برخورد میدانی و فیزیکی پرداخت و تصریح کرد: در مقابل فضای رسانه ای، اقداماتی که متکی بر حضور فیزیکی و استفاده از نهادهای رسمی است امروزه با موانع و محدودیت های جدی مواجه است.
وی برخی از این موانع را به شرح زیر برشمرد:
تحریم های بین المللی و محدودیت های قانونی؛ در برخی کشورها، تعامل با نهادهای وابسته به ایران مشمول قوانین کیفری یا قضایی بوده است (مانند طرح حقوقی پیشنهادی در انگلستان).
رشد جنبشهای راستگرا و ضدایرانی در غرب؛ برخلاف دو سه دهه گذشته، امروزه احزاب و جریان های سیاسی ضد مهاجر، ضد اسلام و حتی ضد اتحادیه اروپا نفوذ بیشتری یافته اند. این موضوع پس از تحولات مربوط به غزه و حمایت گسترده مردم از فلسطین تشدید شده است. به گونهای که در برخی کشورها از جمله آلمان و انگلیس محدودیتهای مستقیمی برای مراکز اسلامی ایجاد کردند و حتی گاهی کل مؤسسات مرتبط با ایران را تعطیل کردند.
واعظی تاکید کرد: فعالیت مبتنی بر حضور فیزیکی مستقیم امروزه در کشورهای غربی با خطرات و محدودیت های قابل توجهی مواجه است.
راه حل درون زا: نیروهای محلی، انسجام شیعی و تکمیل چرخه فرهنگی
وی در ادامه راهکارهای جایگزین و درون زا را تشریح کرد و گفت: بهترین راهکار برای تداوم فعالیت های فرهنگی، استفاده از ظرفیت نیروهای بومی و شهروندان مسلمان همان کشورها است. کسانی که یا در موسسات علمی شیعه آموزش دیده اند یا فارغ التحصیل مراکز حوزوی و دانشگاهی مرتبط هستند و اکنون در جوامع غربی زندگی می کنند. این افراد علاوه بر آشنایی عمیق با فرهنگ بومی، امکان قانونی و اجتماعی فعالیت آزاد را نیز دارند و می توانند نمایندگان مؤثری از اندیشه شیعی در عرصه واقعی باشند.
واعظی عدم انسجام و تشکل در بین شیعیان را یکی از چالش های جامعه شیعه دانست و گفت: با همه اینها باید بپذیریم که جامعه شیعه در خارج از کشور از عدم انسجام رنج می برد. برخلاف برخی از اقلیت های مذهبی مانند یهودیان یا سایر جوامع منسجم قومی و مذهبی در اروپا، شیعیان – به ویژه ایرانیان مقیم غرب – بسیار پراکنده هستند، همگرایی کمتری دارند و اغلب ارتباط سازمان یافته و شبکه ای بین خود ندارند. حتی گاهی هویت مذهبی یا ملی خود را از یکدیگر پنهان می کنند. برای تأثیرگذاری پایدار در عرصه بین المللی، تقویت انسجام اجتماعی و همکاری شبکه ای میان شیعیان ضروری است. از سوی دیگر، جوامعی مانند یهودیان یا حتی برخی دیگر از اقلیت ها، علیرغم جمعیت بسیار کمتر، به دلیل انسجام درونی، ساختار شبکه ای، سازمان های منسجم و همکاری هدفمند، این قدرت را دارند که واقعاً بر تصمیمات شهری و سیاست های منطقه ای در مناطق سکونت خود تأثیر بگذارند. اما شیعیان – با وجود جمعیت زیاد در برخی از کشورهای غربی – به دلیل همین ضعف ساختاری معمولاً نمی توانند نقش مؤثری در فرآیندهای تصمیم گیری و گفتگوهای اجتماعی ایفا کنند.
وی وضعیت محیط های دانشگاهی و معارف اسلامی در غرب را اینگونه توصیف کرد: در حوزه دانشگاهی شرایط نسبت به گذشته دستخوش تغییرات اساسی شده است. در قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم، گرایش به مطالعات اسلامی و شرقشناسی در دانشگاههای اروپا بسیار زیاد بود و بسیاری از دانشگاههای بزرگ جهان دارای دپارتمانهای فعال در زمینههای معارف اسلامی، تاریخ اسلام و زبانهای شرقی بودند. اما امروز این شانس بسیار کاهش یافته است. بسیاری از کرسی ها و رشته های مطالعات اسلامی تنها زمانی فعال می مانند که از حمایت مالی یا حمایت مستقیم از کشورهای ثروتمند عربی مانند عربستان سعودی، کویت یا امارات برخوردار شوند. در واقع در برخی موارد این کشورها هزینه کرسی یا برنامه های تحصیلی را برای حفظ حضور خود در فضای دانشگاهی جهان تامین می کنند. با وجود این، تعداد کرسی ها کاهش یافته و فضای دانشگاهی نسبت به گذشته رونق و محدودتر شده است.
وی تاکید کرد: اگرچه تولید محتوای علمی مستند و دقیق (مانند آثار دایره المعارفی یا تحقیقات دقیق تحلیلی) همچنان می تواند جایگاه خود را در فضای علمی پیدا کند، اما به لحاظ تربیت نیروهای متخصص و تحصیلات دانشگاهی در غرب، این حوزه بسیار محدودتر از گذشته شده است.
واعظی گفت: بر اساس قانون جدید دانشجویان خارجی که برای تحصیلات تکمیلی وارد انگلیس می شوند فقط برای خود ویزا دریافت می کنند و برای همسر و فرزندانشان ویزا صادر نمی شود. این قانون باعث شده بسیاری از علاقه مندان به تحصیل در رشته معارف اسلامی یا تاریخ اسلام از انتخاب این رشته ها صرف نظر کنند. زیرا قبل از اینکه بتوانند با خانواده خود مهاجرت کنند و هزینه های زندگی خود را از طریق استخدام همسر تامین کنند. اما در حال حاضر با جدا شدن از خانواده، انگیزه برای ادامه تحصیل در این رشته به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. چنین نمونه هایی نشان می دهد که سیاست های مهاجرتی و آموزشی غرب به طور غیرمستقیم بر رکود مطالعات اسلامی تأثیر گذاشته است.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی در ادامه به نقش تولید محتوای باکیفیت و چرخه کامل چرخه فرهنگی پرداخت و تصریح کرد: نکته بسیار مهمی که باید بر آن تاکید کنم این است که تولید آثار محتوایی باکیفیت – مانند این مجموعه هایی که امروز رونمایی می شود – تنها اولین حلقه از یک چرخه بزرگ فرهنگی است. اگر کار در این مرحله متوقف شود، چرخه کامل نخواهد شد. این آثار باید زمینه ساز گام های بعدی در گسترش، ترویج و بازنمایی اندیشه شیعی در جوامع اروپایی باشد.
وی در پایان تاکید کرد: آثاری که جنبه اساسی دارند و بر اساس پژوهش و تفکر عمیق علمی تهیه می شوند باید به تولیدات رسانه ای و محتوای چند زبانه و چند رسانه ای منجر شوند. مخاطب عام در غرب معمولاً مجذوب موضوعات صرفا نظری و فلسفی نمی شود. بلکه نیازمند بیان رسانه ای، تطبیقی و تحلیلی است. یعنی محتوایی که تفکر شیعی را در کنار سایر افکار رقیب – مثلاً در حوزه فلسفه سیاسی یا نظریه های دموکراتیک – به صورت تطبیقی، جذاب و کاربردی نشان می دهد. برای مثال، اگر نظریه خودمان را در مورد «دموکراسی دینی» مطرح کنیم، ارائه مستقیم و آکادمیک آن به مخاطب عام ممکن است کسل کننده باشد. اما اگر همین نظریه در قالب تولیدات رسانه ای تحلیلی و جذاب و در مقابل دیگر نظام های فکری سیاسی معاصر مطرح شود، می تواند در فضای فکری و فرهنگی اروپا مؤثرتر باشد.
انتهای پیام/
منبع:تسنیم
