منتشر شده در ۰۶ آذر ۱۴۰۴ ساعت ۱۳:۴۳
در میانه آلوده‌ترین روزهای سال، دوباره پرسش جدی درباره کارآمدی معاینه فنی و نقش واقعی آن در کاهش آلودگی هوای تهران مطرح شده است.
تاریخچه معاینه فنی در ایران
نخستین بار در سال ۱۳۵۲ مفهوم الزام به کنترل سلامت فنی خودروها در قالب «قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی» وارد ساختار حقوقی ایران شد، اما اجرای سازمان‌یافته و دوره‌ای آن تا دو دهه بعد شکل نگرفت. با توسعه نگرانی‌های ایمنی و زیست‌محیطی، دولت در اواخر دهه هفتاد مطالعات ایجاد شبکه معاینه فنی را آغاز کرد و سرانجام در سال ۱۳۷۹ نخستین مرکز مکانیزه معاینه فنی کشور در پایانه بیهقی تهران به بهره‌برداری رسید که نقطه شروع اجرای عملی و سراسری این نظام در ایران بود. طی سال‌های بعد، الزامات قانونی و آیین‌نامه‌ای تکامل یافت و چند بار بازنگری شد تا اینکه در نهایت در سال ۱۴۰۳ با اصلاح مقررات مرتبط با سن فرسودگی، سخت‌گیری در استانداردهای آلایندگی، و یکپارچه‌سازی سامانه‌های کنترلی، چارچوب قانونی معاینه فنی به شکل کامل‌تری تثبیت و به‌روز شد.
دور زدن معاینه فنی خودرو در ایران
گرفتن معاینه فنی در ایران از همان ابتدا چالشی بزرگ برای بسیاری از مردم بوده است؛ به‌ویژه در گذشته و زمانی که خودروها کاربراتوری بودند و به‌سادگی از تنظیم خارج می‌شدند. با گذشت زمان و انژکتوری شدن خودروها، این مشکل تا حد قابل توجهی برای چند سالی حل شد، اما از آنجایی که در کشور ما اغلب مسائل به‌صورت مقطعی و نه ریشه‌ای حل می‌شوند، همین خودروهای انژکتوری هم فرسوده شدند و به دلیل سن بالای خود، مشکلاتشان نیز نمایان شد.
حال رانندگان این خودروها برای گرفتن معاینه فنی خودروهای خود و جریمه نشدن مجبورند تا از ترفندهایی استفاده کنند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم. برای مثال، یکی از رایج‌ترین این ترفندها، به گفته خود مالکان، مراجعه به مراکز معاینه فنی حومه شهرهای بزرگ مانند تهران است. شهرهایی مثل رودهن و پردیس در شرق، و اسلامشهر، فردیس و پرند در غرب. گویا در این مراکز، دور زدن قوانین و دستکاری سیستم‌ها به دلیل خلوت‌تر بودن و فاصله از مرکز شهر راحت‌تر است.
از سوی دیگر، راه‌های دیگری هم وجود دارند. برای مثال، اگر کاتالیزور خودروی شما دچار گرفتگی باشد یا به دلایل دیگر میزان آلایندگی خودروی شما بیش از حد مجاز تعریف شده باشد، با مراجعه به تعمیرگاه، تعمیرکار با تغییر برخی المان‌ها و فاکتورها، یا قطع کردن برخی سنسورها، می‌تواند کاری کند که دستگاه نتواند میزان آلایندگی بالای خودرو را تشخیص دهد. در واقع، تعمیرکار کارکرد خودرو را برای گرفتن معاینه فنی تغییر می‌دهد و پس از دریافت معاینه، دوباره خودرو به حالت عادی بازگردانده می‌شود تا عملکرد آن با میزان آلایندگی واقعی ادامه یابد.
وقتی خانه خراب است، رنگ کردن دیوارها بی‌فایده است
شاید تا اینجا، تمام تقصیرها را بر گردن مردم ببینید، اما واقعیت این است که کمتر کسی علاقه دارد یک خودروی فرسوده و اسقاطی که امکانات آن در بهترین حالت متعلق به ۲۰ تا ۴۰ سال پیش است را نگه دارد. اکثر مردم توان خرید خودروی نو و صفر کیلومتر را ندارند و حتی اگر توان مالی هم داشته باشند، به دلیل هزینه‌های سوخت و نگهداری، بعید است به سراغ آن بروند.
در زمانی که نداشتن معاینه فنی جریمه سنگینی دارد و مالک خودروی فرسوده باید برای گذران زندگی با آن کار کند و هر روز مسافت‌های طولانی را طی نماید، و از سوی دیگر دولت هیچ طرح مشوق و حمایتی منطقی و قابل اجرایی برای اسقاط و جایگزینی خودروهای فرسوده با خودروی نو ارائه نمی‌دهد، طبیعی است که مالک و راننده خودرو به هر نحوی که شده معاینه فنی را برای خودروی خود تهیه می‌کند.
وقتی حتی معاینه فنی واقعی هم پاسخگو نیست
اگر مالکان همین خودروهای فرسوده بدون هیچ دوز و کلکی و با تعمیر اساسی خودروهای خود موفق به دریافت معاینه فنی شوند، باز هم اتفاق چندان بزرگی رخ نمی‌دهد. به بیان بهتر، تنها سرعت آلوده شدن هوا کمی کاهش می‌یابد، چراکه حتی خودروهایی مانند وانت پیکان، نیسان آبی، پراید، پژو ۴۰۵، روآ یا آردی، حتی روز تولید هم مصرف سوخت و میزان آلایندگی آن‌ها با استانداردهای امروز مطابقت نداشته است.
در واقع، کارکرد معاینه فنی در اغلب موارد، کنترل خودروهای استاندارد در حال تردد است تا اگر مشکلی داشتند یا در اثر سهل‌انگاری راننده از چارچوب ایمنی یا آلایندگی خارج شده بودند، با بررسی سالانه و تعمیر به استاندارد بازگردند. اگر نه، معاینه فنی موجود در ایران مانند انتظار یک معجزه برای زنده کردن مرده‌ای ۵۰ ساله است.
دیما HT490 ؛ مشخصات فنی + امکانات
