هیفاء پردل، بازار: این روزها در کنار تحریم‌ها، سالمندی و پیری جمعیت، بحرانی است که کشور با آن دست و پنجه نرم می‌کند. با کاهش جمعیت و کاهش نرخ باروری و زاد و ولد، به طبع آن، تأثیر منفی بر اقتصاد و سرمایه‌های اقتصادی و نیروی کار خواهد داشت. کارشناسان و مسئولان کشور بر این باور هستند که هر چقدر میزان باروری در جامعه کاهش یابد، با بحران کاهش نیروی در سن کار روبرو می‌شویم و هر چه میزان سالمندی افزایش یابد، بهره‌وری نیروی کار هم کاهش می‌یابد.
قم از استان‌های مهم صنعتی کشور به شمار می‌رود. در این استان کوچک، هشت شهرک مهم صنعتی فعالیت دارد که با دستان نیروی کار، چرخ‌های آن می‌چرخد. در کنار ناترازی‌های انرژی، خاموشی‌های برق و تحریم ظالمانه، به نظر می‌رسد پیری سرمایه‌های کار، هشدار و زنگ خطری است که تولید و صنعت را با چالش روبرو کرده است.
سهم قم از جمعیت کشور حدود ۱.۷ درصد است
طبق نظر کارشناسان، رشد جمعیت باعث افزایش تولید ملی خواهد شد، چرا که منابع انسانی پایه اصلی ثروت ملت‌ها را تشکیل می‌دهند و با افزایش جمعیت، نیروی کار لازم برای استفاده مطلوب از منابع اقتصادی فراهم می‌آید و قم با توجه به فعالیت هفت شهرک مهم صنعتی و واحدهای تولیدی، با کمبود نیروی کار روبرو است.
جمعیت استان قم بیش از یک میلیون و ۴۱۷ هزار نفر اعلام شده است که فقط ۳۹۰ هزار نفر آن فعال هستند. اگر برای جوانی جمعیت برنامه‌ریزی نشود، تا ۳۵ سال آینده ۳۳ درصد جمعیت کشور بالای ۶۰ سال سن خواهند داشت و طبق پیش‌بینی‌ها، تا سال ۱۴۸۰ نرخ رشد جمعیت کاهشی و حتی به صفر می‌رسد. به نظر می‌رسد بحران جمعیت و از سویی کاهش نیروی انسانی در حوزه تولید و اقتصاد و همچنین همه حوزه‌های مهم، و خطرات آن از جمله بحران منابع آبی، برای استانی مانند قم خطرناک‌تر است.
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان قم، در حال حاضر یک‌هزار و ۷۰۰ واحد صنعتی در قم وجود دارد که بیش از ۵۰۰ واحد از آن‌ها بالای ۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارند
طبق آخرین نمایه جمعیتی استان، جمعیت استان قم در سال ۱۴۰۴ به یک میلیون و ۴۷۰ هزار نفر رسیده است. از این تعداد، ۷۴۲ هزار نفر مرد (۵۰.۵ درصد) و ۷۲۸ هزار نفر زن (۴۹.۵ درصد) هستند. استان قم ۱.۷ درصد از جمعیت کل کشور را به خود اختصاص داده و همچنان یکی از پرتراکم‌ترین استان‌ها از نظر جمعیتی محسوب می‌شود.
از جمعیت یک میلیون و ۴۷۰ هزار نفری استان قم، ۳۴۰ هزار نفر را کودکان زیر ۱۵ سال تشکیل می‌دهند که معادل ۲۳.۵ درصد جمعیت است. جوانان در رده سنی ۱۵ تا ۲۹ سال با ۳۰۷ هزار نفر، ۲۰/۸ درصد از جمعیت را شامل می‌شوند. میانسالان، یعنی گروه سنی ۳۰ تا ۶۴ سال، با جمعیتی برابر با ۷۱۲ هزار نفر، بیشترین سهم را در ساختار سنی استان دارند (۴۸.۴ درصد). سالمندان بالای ۶۵ سال نیز ۹۳ هزار نفر بوده و ۶/۳ درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند.
رشد جمعیت برابر با رشد اقتصاد دانش‌محور
طبق گفته رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان قم، در حال حاضر یک‌هزار و ۷۰۰ واحد صنعتی در قم وجود دارد که بیش از ۵۰۰ واحد از آن‌ها بالای ۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارند. وی افزود: برای تکمیل و راه‌اندازی کامل این واحدها، در چهار سال آینده به حدود ۱۵ هزار نیروی کار جدید نیاز دارند، اما باید پرسید با سرازیر شدن بهمن پیری و سالمندی بر جمعیت نیروی کار قم، این تعداد نیرو را با توجه به میل خانواده‌های قمی به تک فرزندی، از کجا باید تأمین کرد؟
اما یک دانشجوی دکتری جمعیت‌شناسی در ارتباط با ارتباط بین رشد جمعیت و رشد اقتصاد معتقد است: در طول ۵۰ سال اخیر، مطالعات بسیاری بر روی مباحث رشد اقتصادی صورت گرفته است. آنچه پژوهشگران به دنبال آن بوده‌اند، شناخت علل رشد اقتصادی و تبیین موتور محرکه آن در کشورهای مختلف بوده است. جدیدترین تحقیقات روی مسئله جمعیت و سرمایه انسانی و تأثیر آن بر رشد اقتصادی دانش‌محور، تأکید دارد.
مرضیه جان‌بزرگی در گفت‌وگو با خبرنگار بازار بیان می‌کند: افزایش سریع جمعیت نه تنها مشکلات اقتصادی و گرفتاری‌های اجتماعی به وجود نمی‌آورد، بلکه ازدیاد جمعیت در نیرومندی قدرت نظامی و اقتصادی کشورها نقش مهمی را ایفا می‌نماید. اقتصاددانان رشد جمعیت را به عنوان انگیزه‌ای جهت توسعه اقتصادی می‌دانند، یعنی ازدیاد جمعیت موجبات ازدیاد فرآوری اقتصادی بیشتر را فراهم می‌آورد و در نتیجه، اقتصاد حالت پویایی به خود می‌گیرد.
به گفته این کارشناس، فشار جمعیت محرک اصلی کار و تولید به شمار می‌رود. زیرا تا هنگامی که جمعیت حالت سکونی خود را حفظ کرده، اشخاص به سطح زندگی موجود رضایت می‌دهند، رقابت اقتصادی وجود ندارد و مؤسسات تولیدی، احتیاجات جمعیت را به راحتی تأمین می‌کنند. در حالی که افزایش جمعیت، جوامع را مجبور به توسعه و ترقی اقتصادی می‌کند.
سالخوردگی، مانعی برای توسعه صنعتی در قم
محمد آقاجانی، رئیس خانه صنعت و معدن استان قم نیز در گفت‌وگو با خبرنگار بازار می‌گوید: سالخوردگی جمعیت در استانی مانند قم که دارای ظرفیت‌های صنعتی بالایی است، می‌تواند به یکی از موانع جدی در مسیر توسعه صنعتی تبدیل شود. با پیر شدن نیروی کار، توان فیزیکی و بهره‌وری کاهش پیدا می‌کند و صنایع با کمبود نیروهای تازه‌نفس و خلاق مواجه خواهند شد؛ امری که در نهایت بر کیفیت و کمیت تولید اثر منفی خواهد گذاشت.
وی می‌افزاید: جوانی جمعیت و به تبع آن افزایش جمعیت از مهم‌ترین نکاتی بوده که مقام معظم رهبری طی سال‌های اخیر بر آن تأکید جدی داشتند. اگر ما به دنبال ایران قوی در هر حوزه‌ای هستیم، باید جمعیت جوان، دغدغه‌مند، متخصص، متعهد و مطالبه‌گر داشته باشیم. این مهم، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند صنعت، معدن و تجارت نقش کلیدی ایفا می‌کند و اگر ما از این مزیت غفلت کنیم، در آینده نزدیک با بحران‌های جدی مواجه خواهیم شد.
اقتصاددانان رشد جمعیت را به عنوان انگیزه‌ای جهت توسعه اقتصادی می‌دانند، یعنی ازدیاد جمعیت موجبات ازدیاد فرآوری اقتصادی بیشتر را فراهم می‌آورد و در نتیجه، اقتصاد حالت پویایی به خود می‌گیرد
وی عنوان می‌کند: در شرایطی که کشور در تلاش برای تحقق شعار «سرمایه‌گذاری برای تولید» است، حضور نیروی انسانی توانمند، جوان و ماهر یک ضرورت انکارناپذیر است. اگر نتوانیم به درستی این خلأ را مدیریت کنیم، نه‌تنها توسعه‌ای در کار نخواهد بود، بلکه حفظ وضعیت فعلی نیز دشوار خواهد شد. این موضوع در قم که حدود ۸ شهرک صنعتی در آن مستقر است و ظرفیت اشتغال‌زایی بالایی دارد، به مراتب بیشتر احساس می‌شود.
گرد پیری بر جمعیت نیروی کار قم قابل لمس است
رئیس خانه صنعت و معدن استان با اشاره به آثار منفی سالخوردگی و پیری جمعیت در استان در حوزه تولید و صنعت می‌گوید: افزایش نرخ بازنشستگی و کاهش نرخ ورود جوانان به بازار کار صنعتی، توازن عرضه و تقاضا در حوزه اشتغال را برهم می‌زند. این وضعیت در نهایت می‌تواند به مهاجرت واحدهای صنعتی به استان‌های دارای نیروی کار جوان‌تر یا حتی تعطیلی برخی کارخانجات منجر شود؛ پدیده‌ای که آثار اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای برای قم به همراه خواهد داشت.
آقاجانی می‌افزاید: هرچقدر جمعیت کشور و به ویژه استان قم جوان‌تر شود، در مقابل بهره‌وری بیشتری در صنعت و اقتصاد خواهیم داشت. جوانان دارای انرژی بالا، خلاقیت و انگیزه هستند که می‌توانند موتور محرکه تولید و نوآوری در واحدهای صنعتی باشند. اجرای سیاست‌های جوانی جمعیت می‌تواند به عنوان راهبردی بلندمدت در پایداری صنایع و توسعه اشتغال پایدار در نظر گرفته شود.
به گفته وی، که خود از تولیدکنندگان به‌نام استان قم به شمار می‌رود، البته باید توجه داشت که صرفاً افزایش جمعیت جوان کافی نیست. لازم است زیرساخت‌های لازم اعم از آموزش، مهارت‌آموزی و تسهیلات لازم برای اشتغال فراهم شود. اجرای این سیاست‌ها اگر مبتنی بر ارزش‌های ایرانی-اسلامی و نظریه‌های کارشناسی باشد، می‌تواند رشد اقتصادی متوازن و عادلانه‌ای را برای استان قم به همراه داشته باشد.
قم، با پیشینه‌ای درخشان و ظرفیت‌های صنعتی قابل توجه، امروز با چالشی خاموش اما بنیان‌کن روبروست. غبار پیری که بر پیشانی نیروی کار این استان نشسته، نه تنها چرخ‌های تولید را کُند می‌کند، بلکه آینده‌ای را به تصویر می‌کشد که در آن، پویایی جای خود را به سکون داده است. اکنون زمان آن است که با نگاهی به آینده و با درایت و همتی همگانی، راهی برای دمیدن جانی دوباره در کالبد جوان استان و تضمین فردایی روشن برای صنعت قم یافت، پیش از آنکه این «بهمن پیری» تمام سرمایه‌های انسانی و اقتصادی را در خود فرو برد و حسرت فرصت‌های از دست رفته، تنها باقی‌مانده باشد.
منبع:تحلیل بازار
