اکو ایران: نرخ سود بین بانکی برای یازدهمین هفته متوالی در سقف کریدور و در نرخ ۲۴ درصد باقی مانده است. از سوی دیگر، آخرین گزارش بازار آزاد نشان می دهد که حجم درخواست های بانک ها همچنان بالای ۵۰۰ مورد است در حالی که بانک مرکزی با کمتر از نیمی از این درخواست ها موافقت کرده است.
سازوکار «عملیات بازار باز» در اقتصاد ایران به عنوان یکی از ابزارهای سیاست پولی با هدف مدیریت نقدینگی و کنترل نرخ سود در بازار بین بانکی مورد استفاده قرار می گیرد. این ابزار در ادبیات اقتصادی به خرید و فروش اوراق بدهی توسط بانک مرکزی در تعامل با شبکه بانکی اشاره دارد، اما در ساختار اقتصادی ایران ماهیت متفاوت و محدودتری نسبت به نمونه های کلاسیک آن در اقتصادهای توسعه یافته دارد.
به زبان ساده، بانک مرکزی تلاش می کند تا به طور غیرمستقیم میزان پول در سیستم بانکی را از طریق عملیات بازار باز تنظیم کند. زمانی که بانک ها با کمبود نقدینگی مواجه هستند، بانک مرکزی با خرید اوراق بدهی از بانک ها، منابع مالی آن ها را تامین می کند. این اقدام موجب افزایش ذخایر بانکی، کاهش نرخ سود بین بانکی و تسهیل در اعطای تسهیلات می شود. از سوی دیگر، زمانی که نقدینگی مازاد در شبکه بانکی وجود دارد، بانک مرکزی با فروش اوراق، بخشی از پول را از سیستم جمع آوری می کند که نتیجه آن افزایش نرخ سود و تشدید وام است.
در این چارچوب، نرخ سود بین بانکی متغیر کلیدی سیاست گذار پولی محسوب می شود. بانک مرکزی ایران سعی می کند این نرخ را در محدوده مشخصی که به «کریدور نرخ سود» معروف است هدایت کند. به همین دلیل، عملکرد بازار آزاد در ایران بیشتر ابزاری برای هدایت نرخ سود است تا مکانیزمی برای کشف آزادانه قیمت پول. برخلاف اقتصادهایی مانند آمریکا، در ایران، بازار آزاد به معنای حضور گسترده بازیگران و شکلگیری نرخها بر اساس عرضه و تقاضای آزاد نیست، بلکه تعامل اصلی بانک مرکزی و بانکها است.
استفاده از این ابزار در ایران واکنشی به محدودیت ها و ناکارآمدی روش های پیشین سیاست پولی بود. در گذشته اتکای بیش از حد به دستورات اداری، اضافه برداشت بانک ها از بانک مرکزی و تامین کسری بودجه از طریق کانال های تورمی باعث بی انضباطی پولی و افزایش فشارهای تورمی شده بود. عملیات بازار باز با هدف افزایش شفافیت، پیش بینی پذیری و کاهش مداخلات مستقیم طراحی شد تا بتوان سیاست های پولی را از طریق کانال های غیرمستقیم بیشتری اعمال کرد.
بررسی ها نشان می دهد با افزایش حجم درخواست بانک ها از بانک مرکزی برای تامین مالی از طریق عملیات ریپو، نرخ سود بین بانکی نیز افزایش یافت به طوری که اکنون یازده هفته متوالی در سطح ۲۴ درصد باقی مانده است.
جزئیات عملیات بازار آزاد ۲۴ آذر ۱۴۰۴
سی و پنجمین مرحله عملیات بازار آزاد ۲۴ آذرماه برگزار شد. ۲۳ بانک در این عملیات شرکت کردند و در مجموع ۵۴۴ هزار و ۸۹۰ میلیارد تومان سفارش ارسال کردند. بانک مرکزی اما تنها با ۲۴۰ مورد از این مبلغ موافقت کرد و همین امر باعث شد نسبت درخواست های ارسالی به پذیرفته شده به ۴۴ درصد برسد. این نسبت نسبت به سال گذشته بسیار کمتر است اما نسبت به هفته های اخیر افزایش نسبی داشته است. مدت بازخرید این عملیات ۷ روز و نرخ سود سالانه حداقل ۲۳ درصد است.
تا این تاریخ ۲۴۱ اوراق از قراردادهای بازخرید قبلی سررسید شده و ۲۴۰ اوراق دیگر هنوز سررسید نشده است.
این حجم بالا در کنار موافقت کمتر بانک مرکزی می تواند نشانه تداوم سیاست انقباضی بانک مرکزی باشد.
