بازگشت قدرتمند «کمربند و جاده»؛ آیا جهان برای نظم جدید چین آماده می شود؟

به گزارش اکو ایران، شی جین پینگ، رهبر چین روزهای سختی را پیش رو دارد. در نشست اخیر حزب کمونیست، که در ۲۳ اکتبر به پایان رسید، او هشدار داد که در پنج سال آینده، حفظ رشد اقتصادی با تضمین امنیت ملی “به طور فزاینده ای دشوار خواهد شد” زیرا “افزایش قابل توجهی در عوامل غیرقابل پیش بینی و متغیرهای غیر منتظره” وجود داشته است.

یک هفته بعد، دیدار او با دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در کره جنوبی منجر به آتش بس موقت در جنگ تجاری بین دو کشور شد. اما این نشست نتوانست بزرگترین نگرانی شی، یعنی ایالات متحده را برطرف کند. از دیدگاه او، درمان بی‌ثباتی ناشی از «ترامپیسم» ایجاد نظمی بدیل است که کشورهای دیگر را بیش از پیش تحت قلمرو نفوذ چین قرار دهد.

بازگشت قدرتمند طرح «کمربند و جاده».

به گزارش مجله اکونومیست، در این چارچوب، ابتکار «کمربند و جاده» یا BRI بار دیگر در مرکز استراتژی چین قرار گرفته است. تا همین اواخر، برخی از تحلیلگران مشکوک بودند که پکن ممکن است طرح توسعه زیرساخت های عظیم را که در سال ۲۰۱۳ آغاز شد و حدود ۱۳۰ کشور فقیر یا در حال توسعه را در بر می گیرد، موسوم به “جنوب جهانی” متوقف کند. هدف اولیه این طرح توسعه تجارت و رشد اقتصادی از طریق احداث بنادر، راه‌آهن، نیروگاه‌ها و زیرساخت‌های مشابه بود. و البته تضمین قراردادهای بزرگ برای شرکت های دولتی چین.

اما این طرح به سرعت با انتقادهایی مبنی بر ایجاد بدهی برای کشورها و آسیب رساندن به محیط زیست مواجه شد. چین شروع به کاهش وام های خود کرد. با این حال، اگرچه فعالیت های این طرح در طول همه گیری کاهش یافت، اما از سال ۲۰۲۳ به طور چشمگیری افزایش یافته و به رکوردهای جدیدی رسیده است. این روند همچنین منجر به رونق تجارت چین با کشورهای جنوب جهانی شده و بازارهای جدیدی را برای کالاهای چینی فراهم کرده است. بازارهایی که تعرفه های آمریکا عملاً آنها را قطع کرده است.

اگر به آمار تجارت نگاه کنیم، ایالات متحده همچنان بزرگترین مقصد صادرات چین است، اما سهم آن به شدت کاهش یافته است. در نه ماهه اول سال ۲۰۱۸، نزدیک به ۲۰ درصد از صادرات چین به آمریکا رفته است. اما این رقم در سال جاری به کمتر از ۱۲ درصد رسیده است. کشورهای جنوب جهانی جای خالی آمریکا را پر کرده اند. صادرات چین به ده کشور عضو “آسه آن” در ماه سپتامبر نسبت به سال قبل ۱۵ درصد افزایش یافته است. صادرات به آمریکای لاتین نیز رشد کرد و صادرات به آفریقا نزدیک به ۵۷ درصد افزایش یافت. بر اساس داده های موسسه S&P Global، در سال ۲۰۲۴، کشورهای جنوب جهانی ۴۴ درصد از صادرات چین را جذب خواهند کرد، در حالی که در سال ۲۰۱۵ تنها ۳۵ درصد بود. این کشورها اکنون بیش از نیمی از مازاد تجاری چین را تشکیل می دهند (سهم ایالات متحده ۳۶ درصد است).

بسیاری از پروژه های این طرح با هدف تسهیل تجارت طراحی شده است. به عنوان مثال، کارخانه‌ای که چین در کشور دیگری می‌سازد، ممکن است از قطعات و ماشین‌آلات ساخت چین استفاده کند و محصول خود را در بازارهای محلی یا حتی در ایالات متحده بفروشد و با کنار گذاشتن تعرفه‌های ضد چینی به آن برچسب کشور مبدأ متفاوتی بزند. در سال ۲۰۲۳، اولین سال پس از پایان سیاست «کووید صفر»، مجموع سرمایه‌گذاری‌ها و قراردادهای ساخت و ساز مربوط به این پروژه به ۹۲.۴ میلیارد دلار رسید. اگرچه این رقم کمتر از سطح قبل از همه‌گیری بود، اما نسبت به سال ۲۰۲۲ (از ۷۴.۵ میلیارد دلار) جهش محسوسی داشت.

در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵، مشارکت چین در پروژه‌های «کمربند و جاده» با رشد بی‌سابقه‌ای همراه خواهد بود. بر اساس گزارش کریستوف نادوپیل از دانشگاه گریفیث استرالیا و مرکز توسعه و امور مالی سبز دانشگاه فودان در شانگهای، در سال ۲۰۲۴، سرمایه گذاری ها ۳۰ درصد افزایش یافت و به نزدیک به ۱۲۲ میلیارد دلار رسید. بزرگترین جهش سالانه در تاریخ این طرح. در نیمه اول سال ۲۰۲۵، یک رکورد جدید نیز ثبت شد: بیش از ۱۲۳ میلیارد دلار سرمایه گذاری – تقریبا دو برابر دوره مشابه سال قبل.

چهره جدید نوآوری چینی

شی جین پینگ در پاسخ به انتقادات گسترده در سال ۲۰۲۱ اعلام کرد که طرح کمربند و جاده وارد مرحله جدیدی می شود: تمرکز کمتر بر پروژه های ساختمانی عظیم و بیشتر بر حوزه هایی مانند سلامت، انرژی سبز و ارتباطات و توقف سرمایه گذاری در نیروگاه های زغال سنگ. اما در دو سال اخیر برخی قراردادهای امضا شده کاملاً خلاف این وعده بوده است. از ۳۹ میلیارد دلار سرمایه گذاری چین در آفریقا در نیمه اول سال جاری، نیمی از آن تنها به یک پروژه اختصاص یافته است: قرارداد ۲۰ میلیارد دلاری برای ساخت تاسیسات نفت و گاز در نیجریه. در حال حاضر، سوخت‌های فسیلی بیشتر پروژه‌های انرژی مرتبط با طرح کمربند و جاده را تشکیل می‌دهند. بخش قابل توجهی در پروژه های تولید مس و آلومینیوم در قزاقستان به ارزش نزدیک به ۲۰ میلیارد دلار هزینه شده است.

در کنار این قراردادهای عظیم دولتی، روند دیگری در حال ظهور است: رشد سریع پروژه های کوچکتر، به ویژه در حوزه انرژی پاک. سرمایه گذاری شرکت های چینی در پروژه های انرژی خورشیدی، بادی و انرژی های تجدیدپذیر در سال گذشته به ۱۱.۸ میلیارد دلار رسید که ۲۴ درصد افزایش را نشان می دهد و آن را به “سبزترین سال” در تاریخ این برنامه تبدیل می کند. تنها در نیمه اول سال جاری ۹.۷ میلیارد دلار سرمایه گذاری جدید در این زمینه انجام شده است.

به گفته شی جین پینگ، این طرح نه تنها فرصت جدیدی برای شرکت های چینی است که تحت تاثیر تعرفه های ترامپ قرار گرفته اند، بلکه مزایای ژئوپلیتیکی نیز برای چین به همراه دارد. از آغاز پروژه بین المللی یک کمربند و جاده در سال ۲۰۱۳، بیش از ۱.۳ تریلیون دلار سرمایه گذاری و قرارداد در ۱۵۰ کشور از طریق این پروژه انجام شده است. چین امیدوار است که این سرمایه گذاری ها، کشورها را در نهادهای بین المللی، از جمله سازمان ملل، تشویق کند تا از مواضع پکن حمایت کنند. به عنوان مثال، حدود ۷۰ کشور قطعنامه های پیشنهادی چین را پذیرفته اند که می گوید “باید تمام تلاش خود را برای اتحاد مجدد با تایوان انجام داد”. عبارتی که در واقع اجازه استفاده از زور را می دهد. اکثر این کشورها عضو ابتکار کمربند و جاده هستند.

“نظم جدید جهانی” به سبک پکن

با این حال، خطراتی نیز وجود دارد. همانطور که کشورهای ثروتمند نگران هجوم کالاهای ارزان قیمت چینی هستند، بسیاری از کشورهای جنوب جهانی نیز مردد هستند. کسری تجاری بسیاری از این کشورها با چین در حال افزایش است و زمزمه های حمایت گرایی در آفریقا و آسیای جنوب شرقی بلندتر می شود. گذشته پرمخاطره چین نیز اثر خود را در وام دادن به جا گذاشته است.

گزارش اندیشکده لوی مستقر در سیدنی در ماه مه اعلام کرد که چین از یک «ارائه‌دهنده سرمایه» به «بار مالی خالص» بر بودجه‌های کشورهای در حال توسعه تبدیل شده است، زیرا هزینه بازپرداخت بدهی‌های پروژه‌های دهه ۲۰۱۰ اکنون «بسیار بیشتر از وام‌های جدید» است. این موسسه هشدار داده است که این بازپرداخت ها می تواند کشورهای آفریقایی را در برابر بحران های بدهی آسیب پذیرتر کند و منابع مالی آنها را از اولویت هایی مانند بهداشت، آموزش، کاهش فقر و مقابله با تغییرات آب و هوایی منحرف کند.

با وجود این نگرانی‌ها، چین می‌داند که هنوز مخاطبان فعالی دارد. بسیاری از کشورهای در حال توسعه، در حالی که به طور خصوصی درباره بدهی یا عدم تعادل تجاری گلایه می‌کنند، فناوری و مهارت‌های ساخت و ساز چینی را غیرقابل جایگزین می‌دانند. پکن امیدوار است که این کشورها چاره ای جز همسویی با هدف خود – یعنی معماری نظم جهانی که جایگزین غرب می شود – نبینند. به گفته یک نشریه حزب کمونیست، ابتکار یک کمربند و یک راه به ایجاد “الگوی جدید حکومت جهانی” کمک خواهد کرد. در جهانی که از بی ثباتی ترامپ آسیب دیده است، شی جین پینگ هنوز فرصت هایی را می بیند.