بازار جهانی زعفران در اسپانیا؛ ایران فقط تامین کننده است

به گزارش اکو ایران؛ به گزارش روزنامه دنیای اختاز: صادرات زعفران ایران در سال ۱۴۰۳ بیش از ۲۱۴ تن بوده که ارزش آن ۱۸۴ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار است. در عین حال میزان قاچاق زعفران از کشور ماهانه ۱۰ تن برآورد می شود، بنابراین نسبت قاچاق زعفران به صادرات رسمی این محصول در سال ۱۴۰۳ بیش از ۵۰ درصد است. فروش زعفران با این حجم قابل توجه از منابع غیررسمی به معنای وجود چالش های جدی در این بخش است.

تولید زعفران در فلات مرکزی ایران از دیرباز مرسوم بوده است. ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران در جهان محسوب می‌شود، هرچند که نفوذ ایران در بازار بین‌المللی این محصول به اندازه سهم آن در تولید و تجارت آن نیست. طی سال های گذشته اسپانیا توانسته تاثیر بسیار جدی تری بر بازار جهانی زعفران داشته باشد. در عین حال باید تاکید کرد که زعفران به عنوان گران ترین ادویه دنیا در کشورهای مختلف دنیا با مصارف دارویی و غذایی متنوع خریداران زیادی دارد. با توجه به نقش جدی زعفران در پایداری زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم به ویژه در منطقه خراسان، بررسی ناکارآمدی های حاکم بر این صنعت جای بحث دارد. توجه به این نکته مهم ضروری به نظر می رسد که اشتغال مستقیم در زنجیره تولید زعفران حدود ۷۰۰ هزار نفر برآورد می شود که نشان دهنده اهمیت و تاثیر این زنجیره مهم بر اقتصاد کشور است.

تشدید قاچاق در سایه ناکارآمدی

غلامرضا میری از فعالان صنعت زعفران در گفت و گو با «دنیای اقتصاد» با تایید ادعای قاچاق گسترده زعفران از ایران افزود: بررسی آمار تولید، تجارت رسمی و مصرف داخلی این محصول حاکی از آن است که بخش زیادی از زعفران تولیدی کشور در سطح بین المللی به صورت غیررسمی یا غیررسمی معامله می شود. سیاست های ناکارآمد بر تولید و تجارت ما سایه افکنده است. ضمن اینکه تولید زعفران رقابتی و پربار در کشور در غیاب فناوری های روز امکان پذیر نیست. در عین حال با توجه به محدودیت های پیش روی صادرات رسمی این محصول از جمله تحریم ها، بروکراسی پیچیده اداری و …، فروش رسمی زعفران به بازار جهانی فاقد توجیه اقتصادی است. در چنین شرایطی شاهد رونق قاچاق این طلای سرخ و از دست رفتن سرمایه های ملی هستیم.

فقدان فناوری مانع بهره وری می شود

میری در تشریح تولید زعفران کشور گفت: خراسان بزرگ (شامل استان های خراسان رضوی، خراسان شمالی و خراسان جنوبی) پیشرو در تولید زعفران در جهان است. در سال های اخیر در مجموع ۲۳ استان کشور وارد فاز تولید زعفران شده اند. سهم این استان ها در تولید زعفران به طور مستمر در حال افزایش است. این در حالی است که سهم ایران از تولید زعفران جهان ۹۲ درصد برآورد شده است. سطح زیر کشت زعفران در کشور حدود ۱۲۷ هزار هکتار برآورد شده است. در حال حاضر کشورهای زیادی مانند قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، افغانستان، ایتالیا، اسپانیا، آمریکا، بلژیک، یونان، هلند، کشورهای آمریکای لاتین و … وارد فاز تولید این محصول شده اند.

وی در پاسخ به سوالی در مورد کیفیت زعفران تولیدی در سایر کشورهای دنیا گفت: برای اظهار نظر در مورد کیفیت زعفران باید نمونه های تولید شده در کشورهای دیگر مورد ارزیابی و آزمایش قرار گیرند. تاکنون فقط زعفران تولید شده در اسپانیا را بررسی کرده ایم. زعفران اسپانیایی در منطقه لامانچا تولید می شود و به همین نام خوانده می شود. این زعفران کیفیت خوبی دارد و شبیه زعفران ایرانی است. اسپانیا زعفران ما را می خرد، بسته بندی می کند و با نام زعفران لامانچا به بازار جهانی می فرستد.

این فعال صنعت زعفران درباره تولید زعفران ایران گفت: در سال های گذشته رکورد سالانه ۵۰۰ تن زعفران در کشور به ثبت رسیده است. تخمین زده می شود که میزان تولید این محصول در سال جاری کاهش داشته باشد اما آمار دقیق آن باید از سوی وزارت جهاد کشاورزی اعلام شود. این فعال تولید و صادرات زعفران گفت: رکورد صادرات زعفران ایران ۳۲۵ تن برآورد شده است. حال باید آمار دقیق تولید این محصول در سال جاری از سوی وزارت جهاد کشاورزی اعلام شود. وی در پاسخ به سوالی درباره دلایل صادرات مجدد زعفران ایران به بازارهای جهانی گفت: فناوری فرآوری زعفران را نداریم. در این سال ها امکان معرفی این فناوری های جدید به کشور و ساخت محصولاتی با ارزش افزوده بالا وجود نداشته است.

میری افزود: زعفران در دنیا برای صنایع دارویی، بهداشتی و آرایشی و بهداشتی و یا برای تهیه نوشیدنی، صنایع غذایی و … استفاده می شود. اما فناوری فرآوری برای استفاده در صنایع مذکور در ایران وجود ندارد. به این ترتیب امکان تکمیل زنجیره تولید زعفران در ایران وجود ندارد. گل زعفرانی که کشاورز از زمین می چیند باید جدا شود. هر گل زعفران ۳ کلاله دارد. جداسازی این کلاله در ایران با دست انجام می شود که زمان بر است. چالش هایی را نیز به همراه دارد. هر کارگر روزانه ۳۰ گرم کلاله جدا می کند. در حالی که هر دستگاه روزانه حداقل ۲۰ کیلوگرم کلاله را جدا می کند. به این ترتیب هزینه جداسازی بسیار کاهش می یابد. طبیعتاً در چنین شرایطی و با توجه به تولید زعفران در شرایط سنتی، ماندگاری و رقابت پذیری آن در بازار جهانی امکان پذیر نخواهد بود.

میری گفت: در سال های گذشته حتی یک دستگاه جداسازی کلاله به کشور وارد نشده است. در حالی که این دستگاه تاثیر بسزایی در فرآوری زعفران و تولید کروسین زعفران دارد. دنیا هم خریدار کروسین است. در صورت وجود دستگاه تفکیک زعفران در کشور، هزینه تولید زعفران بسیار کاهش یافته و قدرت رقابت این محصول در بازارهای بین المللی افزایش می یابد. همچنین با تکیه بر این فناوری جدید، حجم کروسین زعفران نیز افزایش خواهد یافت.

وی افزود: تحریم ها و محدودیت های پیش روی ایران در تعاملات جهانی و نقل و انتقال پول از جمله چالش هایی است که تولید و تجارت را با مشکل مواجه می کند. ضمن اینکه همین تحریم مانع ورود تکنولوژی به کشور می شود. بازگشت ارز و چالش های ناشی از آن نیز مسیر صادرات رسمی را سخت می کند. علاوه بر این، صادرکننده باید ارز خود را در بازار رسمی با قیمت بسیار کمتری بفروشد و این موضوع نیز به شدت چالش برانگیز است. در چنین شرایطی برخی کشورها وارد موضوع می شوند و زعفران ما را به صورت غیرقانونی از ایران قاچاق می کنند.

نگاهی به آمار تجارت غیررسمی زعفران

میری در خصوص آمار قاچاق زعفران کشور گفت: میزان قاچاق این محصول حدود ۱۰ تن در ماه برآورد می شود. البته آمار دقیقی از میزان قاچاق وجود ندارد اما بر اساس میزان تولید و مصرف داخلی می توان به این ارقام دست یافت. وی با اشاره به آمار رسمی صادرات زعفران ایران در سال ۱۳۹۵ گفت: میزان فروش این طلای سرخ به بازارهای جهانی در سال ۲۰۱۶ معادل ۳۲۵ تن بوده است. زعفران در آن دوره به ۴۷ کشور جهان صادر شد. میزان صادرات زعفران ایران در سال ۱۴۰۳ به ۵۷ کشور جهان ۲۱۴ تن گزارش شده است. ما معتقدیم که این افت در تجارت به معنای فروش بخش بزرگی از این محصول از منابع غیر رسمی است. در واقع فروش زعفران ایران به بازارهای جهانی بنا به دلایل رسمی کاهش یافته است.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر احتمال وجود ذینفعان پنهان در فرآیند قاچاق زعفران ایران و موانع پیش روی ساماندهی این بخش، گفت: معتقدم مدیریت ناکارآمد و سیاست های نادرست در حوزه های کلان و خرد اقتصاد باعث تشدید پدیده قاچاق شده است. یعنی اراده ای برای افزایش قاچاق زعفران وجود ندارد. بلکه سیاست های ناکارآمدی که در همه زمینه های تولیدی و تجاری به چشم می خورد، منجر به تشدید این شرایط شده است. میری در پاسخ به سوالی درباره درآمد ارزی صنعت زعفران برای کشور گفت: اگر سالانه ۳۰۰ تا ۳۵۰ تن زعفران از ایران به بازارهای جهانی ارسال شود، درآمد ارزی این صنعت چند صد میلیون دلار برآورد می شود. با این وجود در سال ۱۴۰۳ صادرات زعفران ایران بالغ بر ۲۱۴ تن کیلوگرم بوده که ارزش آن ۱۸۴ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار برآورد شده است.

آمار رسمی صادرات زعفران ایران

در سال ۱۴۰۳ بیش از ۸۵ درصد از کل زعفران به ۵ کشور امارات متحده عربی، اسپانیا، چین، افغانستان و تایوان صادر شده است. از مجموع ۵۷ کشور هدف صادرات زعفران ایران در سال ۱۴۰۳، تنها ۱۵ درصد صادرات به ۵۲ کشور دیگر انجام شده است. تمرکز بر صادرات زعفران به چند کشور زنگ خطری برای تجارت این محصول است. زیرا این اقدام باعث کاهش قدرت چانه زنی ما و تضعیف محصول زعفران ایرانی در سایر بازارها می شود.

در عین حال باید تاکید کرد که طبق آمار منتشر شده از سوی شورای ملی زعفران در سال ۱۴۰۳، ایران صادرات زعفرانی به عربستان نداشته است. توقف تجارت زعفران ایران به عربستان در حالی است که این کشور یکی از مصرف کنندگان مطرح منطقه است. تا جایی که مصرف کشور در سال های گذشته حدود ۲۰ تن برآورد شده است. در عین حال میزان صادرات زعفران ایران به هند نیز کاهش یافته است. علیرغم هشدارهایی که در خصوص تضعیف جایگاه زعفران ایران در سایر کشورها داده شده است، هیچ اقدامی برای مقابله با این وضعیت صورت نگرفته است.

توجه به این نکته ضروری به نظر می رسد که کشورهای اسپانیا، امارات، چین و افغانستان طی سال های گذشته همواره در صدر خرید زعفران از ایران بوده اند. خود این کشورها تمام زعفران وارداتی از ایران را مصرف نکرده اند. بلکه بخش قابل توجهی از آن با بسته بندی مجدد به سایر بازارهای مصرف و گاه به نام محصول کشور خود صادر می شود. این تمرکز صادرات در چندین کشور خطراتی را برای آینده صنعت زعفران ایران به همراه دارد. از جمله اینکه هر نوع اختلاط با زعفران ایرانی توسط کشورهای مذکور می تواند بر کیفیت و اعتبار زعفران ایران تأثیر بگذارد. در عین حال باید تاکید کرد که کشورهای مورد نظر گاهی اوقات زعفران ایرانی را بسته بندی و صادر می کنند. به این ترتیب ارزش افزوده حاصل از صادرات زعفران ایران در اختیار سایر کشورها قرار خواهد گرفت.

توجه به این نکته ضروری به نظر می رسد که بخش زیادی از زعفران تولیدی کشور روانه بازارهای جهانی می شود. بنابراین برای حفظ صادرات این محصول باید چالش های حاکم بر این بخش بررسی و مدیریت شود. عدم توجه به مدیریت بازارهای هدف صادراتی و صادرکنندگان، گسترش پدیده قاچاق زعفران و استفاده از کارت بازرگانی استیجاری بدون بازگشت ارز، شرایط حضور و فعالیت صادرکنندگان رسمی دارای کارت بازرگانی و سابقه زعفران را به طور مرتب محدود می کند. توجه به این نکته ضروری به نظر می رسد که زعفران قاچاق از ایران گاهی با ناخالصی همراه است که می تواند آینده زعفران ایران را در بازار جهانی بدنام کند. برای رفع این مشکل پیش بینی می شود مسیر قاچاق به ویژه با تکیه بر کارت های بازرگانی اجاره ای حذف شود. در عین حال هویت بخشی به زعفران ایران در بازار جهانی نیز ضروری است.