به گزارش خبرگزاری تسنیم ، قم، این شهر کهن و مأمن دل های شیعیان، در طول تاریخ اسلام جایگاهی فراتر از یک جغرافیا داشته است. در روایات اهل بیت (ع) از قم نه به عنوان یک شهر عادی، بلکه به عنوان «پناهگاه ایمان»، «کوفه کوچک» و «حرم فرزندان پیامبر» نام برده شده است. این تفاسیر نشان می دهد که قم تنها نقطه ای از نقشه نیست، بلکه حلقه ای از زنجیره الهی است که سرنوشت تاریخی امت شیعه را به عصر ظهور پیوند می زند.
در متون روایی، مردم قم افرادی معرفی شده اند که پرچم حق را در زمان غیبت به دوش می کشند و در زمان ظهور در صف اول یاران حضرت مهدی (عج) قرار می گیرند. امام صادق علیه السلام در حدیثی که اشاره به آینده دارد می فرماید:
کوفه در آینده از مؤمنان خالی می شود و علم به آن پشت می کند، مانند مار که به لانه خود پشت می کند، سپس علم در شهری به نام قم ظهور می کند و معدن علم و فضیلت در آن است، به طوری که هیچ کس در روی زمین پیدا نمی شود که به امور دینی دانا نباشد. زمان، خدا تعیین خواهد کرد قم و اهالی آن به عنوان نماینده حجت. و اگر چنین نباشد، زمین ساکنان خود را غرق می کند و هیچ دلیلی بر آن باقی نمی ماند. در آن عصر علم از قم به سایر نقاط جهان در شرق و غرب سرازیر می شود. بنابراین حجت خدا بر مردم به گونه ای کامل می شود که هیچ فردی را نمی توان یافت که دستورات دینی و علم الهی را دریافت نکرده باشد. سپس قائم علیه السلام ظهور می کند و وسیله خدا می شود انتقام و خشم از بندگانش; زیرا خداوند از مردم انتقام نمی گیرد مگر پس از انکار دلیل. »
این روایت در واقع تصویری از انتقال مرکز معارف شیعه از عراق به ایران است. اتفاقی که با هجرت علویان و سادات و سپس تشکیل حوزه علمیه قم محقق شد.
قم از نظر اهل بیت تنها پناهگاه جغرافیایی شیعیان نیست. بلکه امنیت معنوی و فرهنگی است. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «هرگاه مصیبت و مصیبت بر شما نازل شد، به قم پناه ببرید، جایی که مؤمنان و پناهگاه فرزندان فاطمه (س) آرام می گیرند. این تعبیر «موای فاطمیان» نشان می‌دهد که قم به‌عنوان یک قلعه مقاومت فکری و فرهنگی برای مردم استان تعریف شده است.
در ادامه همین معنا، امام کاظم علیه السلام درباره اهل قم می فرماید: «بهشت هشت در دارد که یکی از آن ها متعلق به اهل قم است». آنها بهترین شیعیان ما هستند، زیرا خداوند محبت ما را در آنها آفریده است».
این بیان، برتری مردم قم را نه در قومیت و خون، بلکه در ایمان و ولایت می داند; همان ویژگی که قم را در طول تاریخ از سقوط در ورطه گمنامی مصون داشته است.
قم، حجت خدا بر مردم در عصر غیبت
امام صادق علیه السلام در حدیثی که گوهر معنوی قم را آشکار می کند می فرماید:
«خداوند به شهرهای کوفه و مؤمنان آن بر سایر مؤمنان احتجاج کرده و به قم بر کشورهای دیگر و بر اهل شرق و غرب از جن و انس حجت داده است، روزگاری می رسد که قم و اهل آن حجت بر جهانیان خواهند بود و اگر چنین نباشد، زمین اهلش را غرق خواهد کرد».
این حدیث، قم را حجت تمدنی در عصر غیبت معرفی می کند. به عبارت دیگر، قم در فاصله بین نبوت و قیامت نقش سنگر حفظ حق و معیار تشخیص حق از باطل را ایفا می کند.
در این دیدگاه، قم رابط میان «غیبت» و «ظهور» است; شهری که باید حامل امانت علم و فقاهت و انتظار باشد. همین معنا در تعبیر «قائم مقام حجت» آمده است:
«زمانی می رسد که شهر و اهل قم حجت بر مردم دیگر است و آن در زمان غیبت قائم ما تا ظهور او خواهد بود، وگرنه زمین ساکنانش را غرق می کند، مسلماً فرشتگان مشکلات را از قم و اهل آن دور می کنند.
این جمله در حقیقت تعریفی الهی از نقش تاریخی حوزه علمیه قم است; میدانی که قرن ها پرچم فقاهت و انتظار و ولایت را برافراشته و از انحراف امت جلوگیری کرده است.
از منظر تحلیل تاریخی، این روایات را می‌توان رمزگشایی از یک واقعیت دانست: انتقال محور تمدن شیعه از حجاز و عراق به ایران. در عصری که ظلم خلفا و پادشاهان اموی و عباسی عرصه را بر علویان تنگ کرده بود، قم مأمن علم و عبادت و مقاومت شد. بسیاری از نوادگان ائمه اطهار، علما و حدیث پژوهان به این سرزمین پناه بردند و آن را به مرکزی برای نشر معارف اهل بیت تبدیل کردند.
قم، شهر مقدس و سرزمین رسالت
در روایتی از امام صادق (علیه السلام) آمده است: «قم مقدس و اهل آن از آن من است و ما از آنانیم، ستمگر آنها را عذاب نمی دهد مگر اینکه عجله در عذابش حالشان را تغییر ندهد».
در این حدیث، قداست قم به «طبیعت ذاتی» زمین و اهل آن نسبت داده شده است; قداستی که مشروط به حفظ طهارت و ایمان و عمل صالح است. یعنی تا زمانی که مردم این سرزمین در راه راست بمانند، دست ستمگران از آنان کوتاه خواهد بود; اما هنگامی که از راه ولایت دور می شوند، چنان که قرآن هشدار می دهد: «لَمَا تَغَیِّرُ اللَّهُ مِنَ الْمَوْمٍ مَا تَغَیْرُونَ فِیْسَهُمْ»، خداوند نعمت امنیت و عزت را نیز از آنان سلب می کند.
این حکم الهی، قم را از «شهر مقدس» به «شهری مسئول» تبدیل می کند. قمی بودن در منطق روایات منحصر به زندگی در جغرافیای خاصی نیست; بلکه به معنای زندگی با روحیه ولایت، پاسداری از علم اهل بیت و دفاع از حق در برابر حکومت باطل است. قم تنها حرم فرزندان پیامبر(ص) نیست که سنگر پاسداران دین در عصر غیبت است.
قم، منبع علم و مرکز هدایت جهانی
در روایتی دیگر امام صادق علیه السلام فرمود: «علم از کوفه هجرت می کند و در قم نازل می شود…».
تحقق واقعی این کلمه را امروز در چهره حوزه علمیه قم می توان دید; حوزه ای که قرن هاست پرچم اندیشه شیعه را یدک می کشد و پویاترین مرکز تولید معارف دینی در جهان اسلام است.
با نگاهی تاریخی می توان گفت که این پیشگویی نه یک وعده اخلاقی، بلکه تصویری از تحول تمدنی است; تحولی که در قرن چهاردهم هجری قمری که قم از زیارتگاهی به قلب تپنده اندیشه اسلامی و انقلابی تبدیل شد، به اوج خود رسید. همانطور که در ابتدا بیان کردیم، امام صادق علیه السلام این نقش را چنین بیان می کند:
از قم علم به مشرق و مغرب عالم جاری می شود و حجت خدا بر خلق است تا انسانی که علم و دین نگرفته باشد باقی نمانده است».
این جمله معنای عمیقی دارد: قم موظف است قبل از ظهور مهدی موعود (عج) پیام علم و عدالت اهل بیت را به تمام زمین برساند. این همان مسئولیتی است که امروز در قالب «جهانی شدن آموزش انقلاب اسلامی» محقق می شود. حرکتی که نشات گرفته از مکتب قم و در اندیشه امام خمینی (ره) و رهبری انقلاب اسلامی تجلی یافته است.
قم، شهر یاران قائم (عج)
امام صادق علیه السلام در پاسخ به این سؤال که چرا این شهر را «قم» می نامند، می فرماید: «چون اهل آن با قائم آل محمد قیام می کنند، در کنار او بایستید و او را یاری کنید».
در این دیدگاه، نام قم یادآور «قیام» است. یعنی این شهر برای قیام و ایستادن در کنار ولی عصر (عج) آفریده شده است.
از این روایات معلوم می شود که قم نه تنها در زمان ظلم و ستم پناهگاه مؤمنان است، بلکه بستری برای آماده سازی دنیا برای ظهور عدل موعود خواهد بود. این همان معنایی است که در روایات به عنوان «قم، مجمع انصار قائم» آمده است. یعنی محل اجتماع مؤمنان واقعی برای حمل پرچم حق.
قم از این منظر فقط یک شهر ایرانی نیست. بلکه مصداق جامعه منتظر است; جامعه ای که بر پایه ایمان و علم و مقاومت شکل گرفته و وظیفه دارد بذرهای آگاهی و بیداری را در سراسر امت اسلامی بگستراند.
حرم اهل بیت و کوفه کوچک
امام صادق علیه السلام در روایتی مشهور می فرماید:
«بدان که خدا حرمی دارد و آن مکه است؛ پیامبر حرمی دارد و آن مدینه است. امیرالمؤمنین حرمی دارد و آن کوفه است و حرم من و فرزندانم قم است.
این بیان قم را در امتداد مکه، مدینه و کوفه قرار می دهد; یعنی در تداوم جغرافیای استان. قم را «کوفه کوچک» نامیده‌اند، زیرا در آینده همان نقشی را که کوفه در زمان امیرالمؤمنین (ع) داشت، ایفا خواهد کرد. پایگاه یاران حق، پایتخت اندیشه عدالت و محل اجتماع مومنان برای آخرین قیام تاریخ.
به تعبیر امیرالمومنین علیه السلام: «در فتنه ها سالم ترین شهرها قم است، شهری که بهترین مردم از آن برمی خیزند».
این حدیث نه تنها نوید امنیت جسمانی بلکه سلامت معنوی این شهر است. قم شهری است که در روزگار پرتلاطم اندیشه ها سنگر ایمان می ماند.
قم شهر علم و عبادت
در حدیث دیگری از امام صادق علیه السلام آمده است:
«فرشته ای بال های خود را بر زمین گشوده است و هیچ نیرومندی به او زیان نمی رساند مگر اینکه خداوند او را هلاک می کند، همچنان که نمک در آب حل می شود، مردم قم فقیه و عابدند، اهل رکوع و سجودند و خداوند بر آنان برکت و باران می فرستد».
این روایت تصویری معنوی و مقدس از شهر قم ارائه می‌کند: شهری که آسمان و زمین در آن به هم پیوند خورده‌اند. اما در عین حال یک هشدار پنهان نیز دارد; تا زمانی که گناهان مانع لطف خداوند نباشد، این نعمت ها دائمی است. چنانکه در برخی از اعصار، قحطی و خشکسالی در قم نشانه این تذکر معنوی بوده است.
قم در آینه مسئولیت تاریخی
روایات اهل بیت (ع) از قم تنها توصیفات ستودنی نیست; بلکه نقشه راه آینده هستند. از این منظر، قم باید معیار حق طلبی، علم مداری و ولایتمداری تمام امت اسلامی باشد. قم یعنی ادامه خط علوی در زمان غیبت، یعنی پیدایش تمدن مهدوی.
اگر عمیقاً به این سخنان بنگریم، در می یابیم که هر ملتی در طول تاریخ، وظیفه حفظ «برهان الهی» را بر عهده داشته است. در عصر ما این رسالت بر دوش قم است. امام صادق علیه السلام فرمودند:
اگر اهل قم نبودند، زمین اهلش را غرق می کرد».
این بیان نشان می دهد که قم پشتوانه بقای معنوی جهان است; یعنی تا زمانی که این مرکز علم و حکومت پابرجاست، پیوند زمین و آسمان گسسته نمی شود.
قم در نزد اهل بیت علیهم السلام شهری است که تقدیر الهی آفریده شده است; شهری که بوی علم و انتظار می دهد. قوم او اصحاب قائم (ع) و وارثان ولایت در احادیث هستند. اما در کنار این کرامت، رسالت بزرگی بر عهده دارند: پاسداری از دین در زمان غیبت، و رساندن پیام عدل به جهانیان قبل از ظهور.
قم در واقع تنها حرم اهل بیت نیست که مرکز بازتولید معارف دینی و مقاومت اسلامی است. در روزگاری که دنیا خالی از معنویت و خسته از عدالت است، قم باید به وعده امام صادق علیه السلام «معدن علم و فضل» باشد; شهری که از آن نور معرفت به شرق و غرب جهان می تابد و مردم را به راه راست فرا می خواند.
در پایان باید گفت:
قم شهر علم و ایمان است اما بیشتر از آن شهر مسئولیت است. اگر قم قداست دارد به خاطر رسالتش در وفای به وعده الهی است. مردم این شهر وارثان یک عهد الهی هستند; عهدی که از روز عاشورا آغاز شد در انقلاب اسلامی تجلی یافت و در ظهور موعود (عج) محقق خواهد شد.
نویسنده: حجت الاسلام محمد اصغری از محققین حوزه علمیه قم
انتهای پیام/
منبع:تسنیم
