آیا بانک مرکزی در تلاش برای ثبات، پازل ارزی کشور را تکمیل خواهد کرد؟

اقتصاد ایران در حال حاضر با چالش های جدی مانند نوسانات نرخ ارز و تورم بالا مواجه است. این وضعیت باعث شده تا بانک مرکزی اقداماتی را برای حفظ ثبات اقتصادی و مدیریت این نوسانات در دستور کار قرار دهد. محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی در سخنان اخیر خود بر لزوم کنترل نوسانات ارزی و تضمین ثبات تورم تاکید کرده است. به گفته فرزین، اقدامات بانک مرکزی در این زمینه شامل افزایش عرضه ارز در بازارهای مختلف و استفاده از ابزارهایی مانند پیش فروش ارز صادراتی و اوراق ارزی است. هدف از این گزارش بررسی دقیق‌تر این اقدامات و ارزیابی کاربردی و پاسخ به این سؤالات است: آیا این ابزارها قادر به حل چالش‌های موجود هستند؟ یا در عمل با محدودیت هایی مواجه خواهند شد؟

در جلسه اخیر بانک مرکزی چه گذشت؟

رئیس کل بانک مرکزی از توسعه ابزارهای جدید تامین مالی ارزی برای پروژه های تولیدی و صادراتی خبر داد. وی گفت: تاکنون ۶ پروژه به ارزش ۵۱۰ میلیون دلار از طریق اوراق صکوک ارزی تامین مالی شده است. طرح جدید پتروشیمی بندر امام به عنوان هفتمین اوراق ارزی به ارزش ۷۰ میلیون دلار در فاز اول و ۸۰ میلیون دلار در فاز دوم به زودی اجرا می شود. پیش بینی می شود با این سرمایه گذاری درآمد ارزی این پروژه به ۴۰۰ میلیون دلار افزایش یابد.

در این شرایط بانک مرکزی نیز از برنامه ریزی برای انتشار ۱.۵ میلیارد دلار اوراق ارزی در سال جاری برای تامین منابع مالی لازم برای پروژه ها خبر داده است.

ابزارهای بانک مرکزی به تثبیت نرخ ارز کمک می کند

برای درک بهتر اقدامات اخیر بانک مرکزی باید به ابزارهایی که برای تامین مالی ارزی و کنترل نوسانات نرخ ارز معرفی شده است توجه کرد. این ابزارها عموما برای تقویت تولید داخلی و حمایت از صادرات طراحی شده اند. یکی از این ابزارها، پیش فروش ارز صادراتی است که به صادرکنندگان این امکان را می دهد تا ارز حاصل از صادرات آتی خود را پیش فروش کرده و در ازای آن نقدینگی ریالی دریافت کنند. این روش می تواند به تامین مالی پروژه های تولیدی کمک کند و تولیدکنندگان را در ادامه فعالیت در شرایط چالش برانگیز اقتصادی یاری دهد.

یکی دیگر از ابزارهای معرفی شده اوراق مرابه است که برای تامین مالی پروژه ها طراحی شده است. این اوراق به بانک مرکزی این امکان را می دهد که با جذب سرمایه گذاران ارزی پروژه های مختلف را تامین مالی کند و به رشد اقتصادی کشور و افزایش درآمدهای ارزی کمک کند. این ابزار می تواند در رفع مشکلات تامین مالی تولید و کاهش فشارهای اقتصادی موثر باشد.

همچنین صندوق های ارزی و پروژه ای به عنوان ابزاری برای جذب سرمایه گذاری های ارزی و تامین منابع مالی پروژه های مختلف معرفی شده اند. این صندوق ها به تولیدکنندگان و پروژه ها اجازه می دهد تا از منابع ارزی برای تامین مالی پروژه های خود استفاده کنند.

آیا این سیاست ها به جایی می رسد؟

پس از بررسی ابزارهای معرفی شده، سوال اصلی این است که این سیاست ها تا چه اندازه در شرایط واقعی اقتصاد ایران قابل اجرا هستند و آیا می توانند به هدف اعلام شده یعنی کاهش نوسانات ارزی و رونق تولید منجر شوند یا خیر؟

ابتدا باید به بافت کلان اقتصادی توجه کرد. وضعیتی که در آن نرخ ارز به جای وابستگی به ابزارهای مالی کوتاه مدت، تحت تأثیر متغیرهای اساسی و انتظارات فعالان اقتصادی حرکت می کند. در چنین فضایی، فرض کاهش چشمگیر نرخ ارز با واقعیت های موجود همخوانی ندارد و اکثر فعالان اقتصادی به ویژه صادرکنندگان انتظار رشد تدریجی نرخ ارز را دارند.

چالش پیش فروش ارز صادراتی

در این زمینه ابزار پیش فروش ارز صادراتی با چالش جدی مواجه است. صادرکننده ای که با شکاف قابل توجهی بین نرخ ارز آزاد و نرخ رسمی یا تالار مواجه است، انگیزه چندانی برای تثبیت ارز آتی خود با نرخ پایین تر ندارد. به ویژه اینکه هزینه های تولید، تامین مواد اولیه و سرمایه در گردش نیز همزمان با رشد نرخ ارز افزایش می یابد. در چنین شرایطی اگرچه پیش فروش ارز نقدینگی کوتاه مدت را تامین می کند، اما می تواند همچنان بر حاشیه سود تولیدکننده فشار وارد کند و حتی منجر به زیان عملیاتی شود.

از سوی دیگر، بحث تامین نقدینگی فوری نیز نیازمند دقت بیشتری در محیط تورمی است. زمانی که قیمت کالاها و نهاده ها روند صعودی داشته باشد، تولیدکننده یا صادرکننده لزوما با کمبود نقدینگی مواجه نیست، بلکه با خطر افزایش هزینه ها مواجه است. در چنین فضایی، حفظ ارز یا حتی انبار کردن کالاها می تواند از نظر اقتصادی منطقی تر از تبدیل سریع ارز به ریال باشد. زیرا ریال در شرایط تورمی سریعتر قدرت خرید خود را از دست می دهد.

اوراق اعتماد و ارز

شرایط برای اوراق ارزی و ارزی و صندوق های پروژه تا حدودی متفاوت است. این ابزارها بیشتر به اعتماد سرمایه گذاران و چشم انداز بازده پروژه ها وابسته هستند تا اینکه مستقیماً به رفتار ناشران خرد وابسته باشند. اگر پروژه ها دارای توجیه اقتصادی مشخص، جریان ارزی پایدار و شفافیت کافی باشند، این ابزارها می توانند نقش موثرتری در تامین مالی داشته باشند. با این حال، حتی در این بخش، ریسک‌های کلان اقتصادی و ارزی همچنان عامل تعیین‌کننده هستند. و اگر اعتماد سرمایه گذاران را در نظر نگیریم ممکن است نتیجه مورد انتظار این سیاست ها حاصل نشود.

آیا قیمت ارز تثبیت می شود؟

در نهایت نکته ای که باید در نظر داشت این است که با توجه به تثبیت نرخ ارز در تالار اول که در سال ۱۴۰۳ بنا به گفته رئیس کل بانک مرکزی قرار بود با سازوکار همسان سازی به فعالیت خود ادامه دهد، ناگهان به سمت تک نرخی شدن چرخید، ممکن است به اعتماد سرمایه گذاران لطمه بزند زیرا درآمد دلاری که با نرخ ثابت ارزش گذاری شده است، تفاوتی با نرخ فعلی ندارد و با نرخ ثابت درآمدی ندارد. سرمایه گذار بوده و تاثیر مستقیمی بر سیاست های بانک مرکزی خواهد داشت.