یک مطالعه جدید و اساسی در یک مجله معتبر سلامت جهانی Lancet منتشر شده، برای اولین بار با استفاده از روش های آماری پیشرفته، به طور سیستماتیک رابطه علت و معلولی بین تحریم های بین المللی و میزان مرگ و میر را در مقیاس جهانی اثبات کرده است. تاکنون بر اساس بررسی‌های انجام شده مشخص شده بود که بین اعمال تحریم‌ها و وخامت وضعیت سلامت رابطه وجود دارد، اما مشخص نبود این رابطه علت و معلولی است یا از طریق عامل سومی تأثیر خود را نشان می‌دهد. تفاوت این مطالعه با کارهای قبلی در این است که بین تحریم ها و وخامت وضعیت سلامت رابطه علت و معلولی شناسایی شده است.
فراتر از مطالعات موردی و همبستگی های ساده، این تحقیق پیشگامانه شواهد قانع کننده ای از هزینه های انسانی ابزار سیاست خارجی که به طور فزاینده ای مورد استفاده قرار می گیرد، ارائه می دهد. این یافته‌ها ما را با یک سوال اساسی مواجه می‌کند: آیا واقعاً تحریم‌ها جایگزینی صلح‌آمیز برای جنگ هستند یا می‌توانند به همان اندازه، یا حتی بیشتر، کشنده باشند؟ یافته‌های این تحقیق روایت تحریم‌ها را به‌عنوان جایگزینی بی‌خون برای جنگ در هم می‌شکند و تلفات خاموشی را در مقیاس جهانی آشکار می‌کند.
تلفات برابر با جنگ های جهانی
برای درک کامل پیامدهای انسانی تحریم ها، ابتدا باید مقیاس واقعی تأثیر آنها بر زندگی انسان ها را درک کنیم. این بخش با ارائه آمارهای کلیدی پژوهشی ابعاد تکان دهنده این پدیده را روشن می کند.
این تحقیق شواهد کمی برای این فرض طولانی مدت ارائه کرد که تحریم های یکجانبه به تنهایی با ۵۶۴۲۵۸ مرگ در سراسر جهان در سال مرتبط است. این رقم به خودی خود وحشتناک است، اما زمانی که در زمینه مناسب قرار گیرد، عمق فاجعه آشکارتر می شود. این میزان مرگ و میر سالانه بسیار بیشتر از میانگین تلفات مستقیم ناشی از درگیری های مسلحانه در جهان است (حدود ۱۰۶۰۰۰ نفر در سال).
این یافته ها به طور قطعی بیانیه یک قرن پیش وودرو ویلسون، رئیس جمهور سابق ایالات متحده را تأیید می کند که تحریم ها را “چیزی بدتر از جنگ” توصیف کرد. آمارهای به دست آمده نشان می دهد که این توصیف یک شعار سیاسی نیست، بلکه حقیقتی تلخ بر اساس شواهد است.
کالبد شکافی تحریم ها: کدام نوع کشنده تر است؟
همه تحریم ها یکسان ایجاد نمی شوند و اثرات یکسانی بر جوامع هدف ندارند. این تحقیق با تفکیک انواع تحریم ها بر اساس عامل تحریم اعم از تحریم های یکجانبه (اعمال شده توسط یک کشور خاص) و تحریم های چند جانبه تحت نظارت سازمان ملل متحد و همچنین با در نظر گرفتن ماهیت آنها (اقتصادی یا غیراقتصادی)، به بررسی این موضوع می پردازد که کدام نوع تحریم ها بیشترین تاثیر را بر جوامع هدف دارند.
تحریم های یکجانبه علیه تحریم های سازمان ملل
نتایج تحقیق به وضوح یک رابطه آماری قوی بین تحریم های یکجانبه و افزایش نرخ مرگ و میر را نشان می دهد. در مقابل، هیچ مدرک قابل توجهی مبنی بر اثر مشابه برای تحریم های اعمال شده توسط سازمان ملل یافت نشده است. با این حال، محققان هشدار می دهند که این عدم اهمیت آماری به معنای بی اثر بودن تحریم های سازمان ملل نیست. زیرا ضرایب برآورد شده در اکثر موارد مثبت است. به عبارت دیگر، داده ها نمی توانند به طور قطعی احتمال تأثیر منفی این تحریم ها را رد کنند، حتی اگر در این تحلیل جهانی مشهود از نظر آماری نباشد.
تحریم های اقتصادی علیه سایر تحریم ها
یکی دیگر از نتایج تحقیق واضح و هشدار دهنده است: تحریم های اقتصادی به ویژه محدودیت های تجاری و مالی بیشترین تأثیر را در افزایش نرخ مرگ و میر دارند. این یافته نشان می‌دهد که آسیب‌های انسانی تحریم‌ها نه تنها به گستره سیاسی آنها، بلکه به ماهیت اقتصادی و مالی آنها نیز مرتبط است.
نقش مرکزی ایالات متحده
بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که در میان کشورهای تحریم‌کننده، تحریم‌های اعمال‌شده توسط آمریکا بیشترین سهم را در افزایش مرگ و میر داشته است. در مدل‌هایی که تحریم‌های ایالات متحده و اتحادیه اروپا به طور همزمان مورد بررسی قرار می‌گیرند، تنها تحریم‌های ایالات متحده اثر آماری معنی‌داری را نشان داده‌اند. در حالی که تحریم های اتحادیه اروپا چنین تاثیری نداشته است.
این تفاوت چشمگیر بین اثرات تحریم های یکجانبه ایالات متحده و تحریم های سازمان ملل سوالات مهمی را ایجاد می کند. یکی از دلایل احتمالی، فرآیند نظارت و شورا در تصویب تحریم‌های سازمان ملل متحد گسترده‌تر است که می‌تواند منجر به طراحی دقیق‌تر و کنترل عوارض جانبی آنها شود. اما درباره تحریم های آمریکا، ماجرا پیچیده تر است. همانطور که در منبع تحقیق بیان شد، تحریم های ایالات متحده اغلب برای تغییر رفتار سیاسی یا حتی تغییر رژیم در کشورهای هدف طراحی شده است. در برخی موارد، «وخامت شرایط زندگی مردم» نتیجه ناخواسته نیست، بلکه بخشی آگاهانه از مکانیسم فشار سیاسی است.
از این منظر هزینه انسانی تحریم ها نه یک عارضه جانبی، بلکه گاهی یکی از ابزارهای حساب شده در سیاست گذاری است. اکنون که تحقیقات نشان داده است کدام نوع از تحریم‌ها کشنده‌تر هستند، سؤال بعدی این است: قربانیان اصلی این سیاست‌ها چه کسانی هستند و هزینه انسانی آن بر عهده کیست؟
قربانیان خاموش: آسیب پذیرترین گروه ها در تیررس تحریم ها
آثار مخرب تحریم ها هرگز به طور مساوی در یک جامعه پخش نمی شود. بلکه همیشه گروه هایی هستند که بار سنگین تری را به دوش می کشند. این پژوهش با بررسی داده های سنی، چهره واقعی قربانیان خاموش تحریم ها را آشکار می کند.
نتایج نشان می دهد که کودکان زیر پنج سال بیشترین آسیب را تجربه می کنند. به طرز تکان دهنده ای، بیش از نیمی از مرگ و میرهای ناشی از تحریم ها، یعنی حدود ۵۱ درصد، متعلق به این گروه سنی است. پس از آن، سالمندان بین ۶۰ تا ۸۰ سال دومین گروه آسیب پذیر هستند. افرادی که به شدت در برابر فروپاشی اقتصادی و ضعف سیستم های بهداشتی ناشی از تحریم ها آسیب پذیر هستند.
در مجموع، نزدیک به ۷۷ درصد از تلفات انسانی تحریم‌ها مربوط به گروه‌هایی است که در فعالیت‌های اقتصادی درگیر نیستند – یعنی کودکان و افراد مسن. این یافته یکی از مفروضات اساسی در طراحی تحریم ها را زیر سوال می برد: این ایده که تحریم ها نخبگان سیاسی را هدف قرار می دهد نه مردم عادی. در عمل، داده ها نشان می دهد که قربانیان واقعی کسانی هستند که کمترین نقش را در سیاست دارند و صدایی برای اعتراض به هزینه ای که می پردازند ندارند.
علاوه بر این، تجزیه و تحلیل ها روند تدریجی و فرسایشی را نشان می دهد. اثر مهلک تحریم ها ناگهانی نیست، بلکه به مرور زمان افزایش می یابد. میزان مرگ و میر به تدریج افزایش یافت و حدود هفت سال پس از اعمال تحریم ها به اوج خود رسید. این روند نشانه آشکاری از فرسایش مداوم تاب آوری اجتماعی و ضعف فزاینده زیرساخت های سلامت است. شناسایی این قربانیان و درک مکانیسم تحریم ها مقدمه ای برای درک عمیق تر پیامدهای سیاسی این تحقیق است.
پشتیبانی علمی: این نتایج چگونه به دست آمد؟
اعتبار چنین یافته های جهت دار تنها زمانی معنادار است که از پشتوانه علمی و روش شناسی دقیق برخوردار باشند. محققان از رویکردهای اقتصادسنجی پیشرفته استفاده کرده اند تا اطمینان حاصل کنند که این نتایج صرفاً منعکس کننده یک همبستگی ساده نیستند، بلکه در واقع یک رابطه علی بین تحریم ها و مرگ و میر وجود دارد.
این مطالعه داده های ۱۵۲ کشور را در یک دوره ۵۰ ساله (۱۹۷۱ تا ۲۰۲۱) مورد بررسی قرار داد. این داده ها از پایگاه جهانی تحریم ها (GSDB)، سازمان ملل متحد و بانک جهانی استخراج شده است. محققان با استفاده از مدل‌های دقیق اقتصادسنجی سعی کرده‌اند اثر عوامل مخدوش‌کننده مانند جنگ‌های داخلی، سطح دموکراسی، درآمد سرانه و بحران‌های اقتصادی را از اثر خالص تحریم‌ها جدا کنند. به این ترتیب نتایج تحقیق نه تنها حاصل رعایت برخی اعداد و نمودارها، بلکه بر اساس تحلیل های دقیق و قابل اعتماد است.
در پایان، این تحقیق به یک نتیجه روشن و نگران کننده می رسد: تحریم ها به ویژه تحریم های اقتصادی و یکجانبه هزینه های انسانی هنگفتی در حد جنگ دارد. کودکان و سالمندان، یعنی آسیب پذیرترین اقشار هر جامعه، در صف اول قربانیان قرار دارند.
از منظر اخلاقی، این یافته ها معنای روشنی دارند. بر اساس رویکرد «حقوق‌محور»، مرگ صدها هزار انسان بی‌گناه به تنهایی برای توقف استفاده از چنین ابزارهایی کافی است. از منظر «پیامدگرایی» نیز، این هزینه های انسانی هنگفت را باید با شواهد محدودی از اثربخشی واقعی تحریم ها در دستیابی به اهداف سیاسی آن ها سنجید.
نگرانی زمانی عمیق تر می شود که بدانیم استفاده از تحریم ها در دهه های اخیر بسیار افزایش یافته است. سهم اقتصاد جهانی که در معرض تحریم های یکجانبه قرار دارد، از ۵.۴ درصد در دهه ۱۹۶۰ به ۲۴.۷ درصد در دوره ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۲ افزایش یافته است.
در نهایت این تحقیق زنگ خطری جدی برای جامعه جهانی به صدا در می آورد. یافته‌های آن از سیاست‌گذاران می‌خواهد که فوراً در استفاده از تحریم‌ها به‌عنوان ابزار سیاست خارجی تجدیدنظر کنند. بازنگری در طراحی و اجرای این ابزارها ضروری است تا از تکرار عواقبی که تحریم را از «سلاح دیپلماتیک» به «سلاح مرگبار» تبدیل کرد، جلوگیری شود.
نام مقاله: تحریم های بین المللی باعث افزایش مرگ و میر خاص سنی می شود
