بازار بدهی، نقشه گنج ناشناخته تحلیلگران مالی

گروه بورس: بازار بدهی، به مجموعه‌ای از ابزارهای مالی گفته می‌شود که دولت‌ها، شرکت‌ها یا سایر نهادها برای تأمین مالی خود، اقدام به انتشار آن‌ها می‌کنند؛ ابزارهایی همچون اوراق مشارکت، اوراق قرضه، صکوک، و سایر انواع اوراق بدهی. برخلاف بازار سهام که محل معامله مالکیت شرکت‌هاست، در بازار بدهی، سرمایه‌گذار در واقع به صادرکننده اوراق قرض می‌دهد و در ازای آن، متعهد به دریافت سود و بازپرداخت اصل سرمایه در سررسید می‌شود.

اهمیت بازار بدهی فراتر از یک ابزار تامین مالی صرف است. این بازار، هم برای دولت و بنگاه‌ها ابزاری جهت تأمین منابع ارزان‌تر و مطمئن‌تر فراهم می‌کند، و هم برای سرمایه‌گذاران، گزینه‌ای جذاب با ریسک نسبتاً پایین و بازدهی قابل پیش‌بینی محسوب می‌شود.

بازار بدهی؛ آینه انتظارات اقتصاد

بازار بدهی صرفاً یک بستر خرید و فروش اوراق نیست؛ بلکه به‌عنوان آیینه‌ای عمل می‌کند که انتظارات و پیش‌بینی‌های فعالان اقتصادی را درباره آینده اقتصاد بازتاب می‌دهد. نرخ‌های سود این بازار، بازتاب‌دهنده ترکیبی از انتظارات تورمی، نرخ بهره آتی، ریسک‌های اعتباری و حتی شرایط سیاسی است.

منحنی بازده (Yield Curve)، که نشان‌دهنده رابطه میان نرخ سود اوراق و سررسید آن‌هاست، یکی از مهم‌ترین ابزارهای تحلیلی بازار بدهی به شمار می‌آید. برای مثال، اگر منحنی بازده شیب صعودی داشته باشد (یعنی نرخ سود اوراق بلندمدت بالاتر از کوتاه‌مدت باشد)، معمولاً این پیام را می‌دهد که بازار انتظار رشد اقتصادی و شاید افزایش تورم را دارد.
برعکس، وقتی منحنی بازده صاف یا معکوس می‌شود و نرخ سود اوراق کوتاه‌مدت از بلندمدت بالاتر می‌رود، این هشدار را می‌دهد که فعالان بازار نسبت به آینده اقتصاد بدبین شده‌اند و احتمال وقوع رکود اقتصادی افزایش یافته است.

همچنین، اختلاف نرخ بازده اوراق دولتی با اوراق شرکتی (یا همان Credit Spread)، شاخص مهم دیگری است که میزان ریسک سیستماتیک و اعتماد سرمایه‌گذاران به وضعیت مالی شرکت‌ها و دولت را به‌روشنی نشان می‌دهد. افزایش این فاصله، سیگنالی از افزایش ریسک‌ها یا نگرانی‌های بازار نسبت به آینده است.

تغییرات محسوس در میزان بازدهی های اوراق بلندمدت و کوتاه مدت راهنمای خوبی برای فعالان بازار سرمایه است

چرا رصد بازار بدهی، کلید تصمیمات سرمایه‌گذاری است؟

برای بسیاری از فعالان بازارهای مالی، بازار بدهی فقط یک گزینه جانبی برای سرمایه‌گذاری نیست؛ بلکه در حکم یک «قطب‌نمای هوشمند» عمل می‌کند که جهت حرکت پول و انتظارات آتی را به‌خوبی نشان می‌دهد.
تحلیل روندها و داده‌های بازار بدهی، در عمل به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا رفتار بازارهای دیگر، به‌ویژه بازار سهام را بهتر پیش‌بینی و تصمیمات خود را بهینه کنند.

۱. همبستگی بین بازار بدهی و سهام
تجربه بازارهای مالی جهان و ایران نشان می‌دهد که روند سوددهی اوراق بدهی و بازار سهام، همواره به‌نوعی با یکدیگر در ارتباط‌اند؛ اما این ارتباط الزاماً همیشه مستقیم نیست.
مثلاً در شرایطی که نرخ بازده اوراق بدهی (مثلاً اخزا یا اوراق مشارکت) افزایش پیدا می‌کند، جذابیت سرمایه‌گذاری در بازار بدهی نسبت به سهام بیشتر می‌شود و بخشی از نقدینگی از بورس خارج شده و وارد بازار اوراق می‌شود؛ این موضوع معمولاً فشار فروش بر سهام و رکود بورس را به‌دنبال دارد.
برعکس، وقتی نرخ بهره در بازار بدهی پایین باشد و بازده اوراق کاهش پیدا کند، سرمایه‌گذاران به‌دنبال بازدهی بالاتر راهی بازار سهام می‌شوند و این مهاجرت پول، می‌تواند رشد قیمت‌ها و رونق بورس را رقم بزند.

۲. نقش جریان ورود و خروج پول به اوراق در پیش‌بینی رفتار آینده بازارها
یکی دیگر از ابزارهای کلیدی برای تحلیلگران، رصد دقیق جریان‌های ورود و خروج پول به بازار اوراق بدهی است.
افزایش تقاضا برای خرید اوراق بدهی (در نتیجه کاهش نرخ بازده آن‌ها) معمولاً نشانه افزایش ترس و ریسک‌گریزی در بازار است؛ یعنی سرمایه‌گذاران به‌دنبال پناهگاه امن‌تری برای دارایی‌های خود هستند. چنین الگویی اغلب همزمان با رکود بورس یا افزایش ریسک‌های سیستماتیک (مثل بحران‌های سیاسی، تورم یا تلاطم ارزی) رخ می‌دهد.
در مقابل، وقتی سرمایه‌گذاران شروع به فروش اوراق بدهی و خروج از بازار بدهی می‌کنند، اغلب نشانه افزایش ریسک‌پذیری و امید به رشد بازار سهام است.

بازار بدهی بستری مناسب برای تحلیلگران بازارهای مالی

نتیجه گیری

در نهایت در یک جمله، بازار بدهی همان جایی است که آینده اقتصاد پیش از هر بازار دیگری خود را نشان می‌دهد. برای سرمایه‌گذار، بی‌توجهی به سیگنال‌های این بازار، یعنی حرکت در تاریکی. هوشمندی، یعنی همیشه یک چشم به بازار بدهی داشتن، امیدواریم بازار بدهی ایران نیز از عمق بیشتری برخوردار شود و در نهایت بستری مطمئن تر برای سرمایه گذاران را به ارمغان بیاورد.