تاکسی به عنوان یکی از اصلی‌ترین و باسابقه ترین ارکان حمل و نقل عمومی در جهان، همیشه مورد توجه حاکمیت ها بوده است.
انتخاب تاکسی نامناسب، کمر کشور را خم و خزانه آن را خالی کرد
تاکسی به عنوان یکی از اصلی‌ترین و با سابقه‌ترین ارکان حمل و نقل عمومی در جهان، همیشه مورد توجه حاکمیت ها بوده، اما تاکسی‌ها سال هاست که در ایران اصلا حال خوشی ندارد. شاید با پررنگ شدن تاکسی‌های اینترنتی بحران ها و مشکلات تاکسیرانی در تهران و ایران چندان واضح نباشد، اما اگر هر چه سریع‌تر به وضعیت تاکسی‌های کشور رسیدگی نشود، قطعا در آینده نزدیک با بحران‌هایی به مراتب بزرگ‌تر مواجه خواهیم بود.
انتخاب از ابتدا اشتباه بود
سوالی که مدت‌هاست ذهن من و بسیاری از افراد حوزه حمل و نقل را درگیر کرده است، این است که چرا باید دو مدل از پر استهلاک‌ترین خودروهای داخلی به عنوان تاکسی‌های شهر تهران انتخاب شوند؟ شاید در ابتدا این موضوع چندان مهم به نظر نیاید، اما واقعیت این است که تاثیر انتخاب تاکسی در انتخاب کشور فراتر از چیزی است که تصور می‌کنید، برای درک بیشتر تاثیرات وضعیت تاکسی ها با ما همراه باشید.
سمند و پژو ۴۰۵ هر دو از یک موتو قدیمی، پرمصرف و پراستهلاک برخوردارند، که حتی در زمان انتخاب آن ها به عنوان تاکسی نیز موتوری که برای این دو خودرو انتخاب شد، قدیمی بود و ۲۰ سال قبل طراحی شده بود. در آن زمان و با توجه به وضعیت کشور انتخاب های بهتر و بیشتری در اختیار تاکسیرانی وجود داشت. برای مثال در شهر اصفهان به جای این دو خودرو، خودروی ال۹۰ یا رنو لوگان به عنوان تاکسی انتخاب شد، که هنوز هم به عنوان یک خودروی کم استهلاک و بادوام شناخته می‌شود.
مصرف سوخت این خودروها در شهر مطابق با کاتالوگ خود ایران خودرو برای پژو ۴۰۵ معادل ۱۲.۸ لیتر است و برای سمند نیز عدد مشخصی اعلام نشده، اما می‌توان انتظار داشت که به دلیل وزن بیشتر این خودرو، مصرف سوخت سمند بیشتر باشد.
برخی معتقدند که در آن زمان ظرفیت خطوط تولید ال۹۰ برای تحویل این خودرو به تاکسیرانی تهران و هم به مردم عادی به شکل توامان وجود نداشت، اما باز هم نمی‌توان این دلیل را کاملا قانع کننده دانست، حداقل برای ایران خودرو و خودروسازان ایرانی قطعا قابل قبول نیست و این موضوع صدق نمی‌کند، چراکه ایران خودرو در اواسط دهه ۸۰ موتور تیوفایو که مراتب موتور بهتری است را برای سمندهای صادراتی در نظر گرفت و همچنین از سال ۱۳۹۰ مدل جدیدی از پژو ۴۰۵ را با نام slx روانه بازار کرد که با این موتور تولید می‌شد.
توضیح و تشریح یک مقایسه دردناک با طعم دود
در این مقایسه به‌وضوح می‌توان دریافت که اگر دغدغه‌مندی لازم در حوزه بهینه‌سازی ناوگان حمل‌ونقل شهری وجود داشت، به‌راحتی امکان‌پذیر بود که موتور TU5 به‌طور اختصاصی روی تاکسی‌های شهری نصب شود.
چند نکته قابل توجه که باید قبل از مقایسه آن ها را بخوانید:
نکته اول: در این بررسی، تفاوت میزان مصرف سوخت در سطح کشور و همچنین هزینه‌ای که در نتیجه‌ی این کاهش مصرف تنها در سال ۱۴۰۳ به‌وجود می‌آمد، تحلیل شده است. البته باید توجه داشت که این مقایسه، قابلیت تعمیم به حداقل یک دهه گذشته را نیز دارد.
نکته دوم: برخی از تاکسی‌های تهران به موتور ملی EF7 مجهز هستند، اما به دلیل نبود آمار رسمی و دقیق از تعداد این خودروها و همچنین سهم اندک آن‌ها در کل ناوگان، از لحاظ آماری در این محاسبه لحاظ نشده‌اند.
نکته سوم: با توجه به اینکه میانگین مصرف سوخت تاکسی‌های فعلی ۱۲ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر در نظر گرفته شده است، بررسی مصرف سوخت در مدل‌های مختلف پژو ۴۰۵ و سمند نشان داد که تفاوت اندکی وجود دارد؛ اما برای ساده‌سازی محاسبه، میانگین مصرف این گروه به عدد ۱۲ لیتر رند شده است. در مورد خودروهای با موتور TU5 نیز، میانگین مصرف به‌صورت تقریبی برابر ۱۰ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر در نظر گرفته شده است.
اکنون به‌منظور درک دقیق تأثیر تغییر موتور در ناوگان تاکسیرانی پایتخت، لازم است به آمار موجود توجه کنیم. طبق آخرین داده‌ها، در سال ۱۴۰۳ حدود ۹۰ هزار تاکسی در تهران فعال بوده‌اند و میانگین پیمایش روزانه هر تاکسی در تهران ۲۵۰ کیلومتر است، از سوی دیگر با احتساب مصرف ۱۲ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر هر تاکسی، میانگین مصرف بنزین روزانه هر تاکسی در تهران ۳۰ لیتر است.
توصیف تحلیلی جدول‌های مصرف سوخت و یارانه پنهان تاکسی‌های تهران
بررسی تطبیقی این دو پیشرانه پرکاربرد رایج ایران خودرو ، یعنی موتور قدیمی XU7 و موتور کم‌مصرف‌تر TU5، نشان می‌دهد که تغییر موتور تاکسی‌ها می‌توانست تأثیر چشم‌گیری بر کاهش مصرف سوخت و هزینه‌های اقتصادی کشور داشته باشد.
طبق داده‌ها، تاکسی‌های فعلی با موتور XU7 در شرایط پیمایش میانگین ۲۵۰ کیلومتر در روز، حدود ۳۰ لیتر بنزین در روز مصرف می‌کنند، در حالی‌که اگر همین خودروها به موتور TU5 مجهز می‌بودند، این رقم به ۲۵ لیتر کاهش می‌یافت. این به معنای صرفه‌جویی روزانه ۵ لیتر در هر تاکسی و در مقیاس کلی ناوگان، ۴۵۰ هزار لیتر بنزین در روز است.
در بازه‌ی یک‌ساله، تفاوت مصرف میان این دو نوع موتور به عدد قابل‌توجه ۱۶۴ میلیون لیتر بنزین می‌رسد. یعنی اگر این ۹۰ هزار تاکسی از موتور بروزتر ایران خودرو استفاده می‌کردند ، کشور تنها در سال گذشته از زیان سوزاندن بیش از صد و شصت میلیون لیتر سوخت در امان می ماند.
اما آن‌چه این تفاوت را بحرانی‌تر و اقتصادی‌تر می‌کند، میزان یارانه پنهانی است که دولت بابت بنزین می‌پردازد.
براساس نرخ جهانی بنزین (۶۵ سنت به ازای هر لیتر) و میانگین نرخ دلار آزاد (۶۷٬۶۶۷ تومان در سال ۱۴۰۳)، قیمت واقعی هر لیتر بنزین برای دولت حدود ۴۴٬۰۰۰ تومان برآورد می‌شود. حال اگر این بنزین با نرخ آزاد ۳٬۰۰۰ تومان محاسبه شود، دولت به ازای هر لیتر، ۴۱٬۰۰۰ تومان یارانه می‌پردازد. و اگر نرخ سهمیه‌ای ۱٬۵۰۰ تومان را در نظر بگیریم، این یارانه به ۴۲٬۵۰۰ تومان در هر لیتر می‌رسد.
بر این مبنا:
صرفه‌جویی سالانه ۱۶۴ میلیون لیتر بنزین معادل است با:
۱- ۶٬۷۳۴ میلیارد تومان یارانه پنهان (با نرخ ۳۰۰۰ تومانی)
۲_ ۶٬۹۸۸ میلیارد تومان یارانه پنهان (با نرخ ۱۵۰۰ تومانی)
یعنی دولت فقط بابت این اضافه‌مصرف ناشی از استفاده نکردن از موتور TU5، روزانه بین ۱۸ تا ۱۹ هزار میلیارد (تومان) و سالانه نزدیک به ۷ هزار هزار میلیارد ریال از منابع عمومی کشور را دود کرده است.
یک نتیجه‌گیری دردناک
اگر فقط در سال ۱۴۰۳، برای ناوگان تاکسی‌های تهران به‌جای موتور XU7 از TU5 استفاده شده بود:
روزانه ۴۵۰ هزار لیتر بنزین کمتر مصرف می‌شد و سالانه ۱۶۴ میلیون لیتر بنزین کمتر در کشور دود می‌شد و بین ۶٬۷۰۰ تا ۶٬۹۰۰همت (هزار میلیارد تومان) یارانه پنهان از جیب مردم هزینه نمی‌شد.
این صرفه‌جویی عظیم، تنها از مسیر مصرف سوخت است. هزینه‌های پنهان‌تری مثل کاهش استهلاک، بهبود عملکرد خودرو، کاهش مراجعات به تعمیرگاه و کاهش فشار روانی بر راننده‌ها و در نهایت حتی تصویر تاکسی های فرسوده و مسافران ناراضی نیز در این محاسبات لحاظ نشده‌اند. به‌عبارت دیگر، این داستان فقط نوک کوه یخ است و متاسفانه هزاران هزار داستان مشابه با این مورد در صنایع مختلف کشور عزیزمان ایران رخ داده یا در حال رخ دادن است.
