چالش های ترکیه و ارمنستان برای عادی سازی روابط – بخش اول

به گزارش خبرنگار بین الملل خبرگزاری تسنیم ، اظهارات نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان درباره روابط ایروان و آنکارا بازتاب گسترده ای در رسانه ها و روزنامه های ترکیه داشت.

چند روزنامه ترکیه ای به نقل از پاشینیان نوشتند: زمان برداشتن گام های ملموس در روابط با ترکیه فرا رسیده است. در حال حاضر این موضع پاشینیان یک خوش بینی محتاطانه را در آنکارا ایجاد کرده است و بسیاری از ناظران سیاسی و اندیشکده های خارجی عادی سازی کامل روابط بین طرفین را برای صلح منطقه ای حیاتی می دانند.

با این حال، هنوز موانع و چالش های مهمی وجود دارد که باید مورد مذاکره قرار گیرد و به سختی می توان گفت که چشم انداز روشنی برای بهبود سطح روابط این دو کشور در سال ۲۰۲۶ ایجاد شده است.

نیکول پاشینیان در یک کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد که ترکیه و ارمنستان باید از گام های نمادین فراتر رفته و اقدامات عملی انجام دهند. نخست وزیر ارمنستان همچنین خاطرنشان کرد: ارمنستان و ایالات متحده سندی را تهیه کرده اند که جزئیات راهبردی گذرگاه موسوم به ترامپ برای صلح و رفاه بین المللی (TRIPP) را تعریف می کند و کار میدانی از نیمه دوم سال ۲۰۲۶ به بعد انجام می شود.

پاشینیان اعلام کرد: ایروان در حین ساخت پروژه راه‌آهن در حال انجام زیرساخت‌ها در مرزها و گمرکات است و این تجهیزات در مرزهای ارمنستان- آذربایجان، ارمنستان-گرجستان، ارمنستان-ایران و ارمنستان-ترکیه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پاشینیان ابراز امیدواری کرد که در آینده نزدیک گام هایی برای توسعه تجارت دوجانبه بین ارمنستان و آذربایجان و تسهیل صادرات به این کشور برداشته شود.

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب حاکم این کشور ابراز امیدواری کرد تا آغاز سال ۲۰۲۶ اتفاقات مثبت و مهمی در روابط ترکیه و ارمنستان رخ دهد. اما تحلیلگران مرتبط با حزب عدالت و توسعه بر این باورند که طرفین باید از نگرش خوشبینانه پرهیز کنند و به این نکته توجه ویژه داشته باشند که چالش های آنکارا- یروان تنها بر اساس وقایع تاریخی نیست و منافع جمهوری آذربایجان نیز در آن دخیل است.

از سوی دیگر، احزاب اپوزیسیون اردوغان از جمله حزب جمهوری خلق و حزب ملی گرا E-Party معتقدند که گشایش های اقتصادی و فرهنگی با ارمنستان می تواند در آغاز یک مسیر محتاطانه مفید باشد.

البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که پاشینیان با مخالفت نخبگان و نهادهای سنتی (مثلاً کلیسای حواری ارمنی) مواجه است که با سوء ظن یا خیانت به نارضایتی های تاریخی نگاه می کنند.

بنابراین، تحولات داخلی می تواند سرمایه سیاسی او را برای دیپلماسی سخت تضعیف کند. در همین حال، نقش سنتی روسیه و منافع غربی، چشم‌انداز پیچیده منطقه‌ای را ایجاد می‌کند و تأمین حمایت و مشوق‌های پایدار از سوی قدرت‌های خارجی برای حفظ این روند مهم خواهد بود. در چنین شرایطی حمایت غرب به ویژه اتحادیه اروپا و آمریکا موثر خواهد بود.

اگر مرز بین دو طرف به طور کامل باز شود، تجارت ارمنستان و ترکیه می تواند به ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیون دلار در سال افزایش یابد که نسبت به جریان فعلی افزایش قابل توجهی دارد. البته، این رقم فقط نشان دهنده تجارت اولیه است، نه سرریزهای گسترده سرمایه گذاری.

چشم انداز سال ۲۰۲۶ چگونه خواهد بود؟

ترکیه رسما عادی سازی روابط با ارمنستان را به عنوان بخشی از ثبات و اتصال گسترده منطقه ای ترویج می کند. مقامات ترکیه از جمله هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه تاکید کرده اند که ترکیه آماده عادی سازی روابط پس از امضای توافقنامه صلح نهایی بین ارمنستان و آذربایجان است و روند دوجانبه را به تلاش های صلح منطقه ای گره می زند.

توجه به این نکته نیز حائز اهمیت است که سیاست گذاران ترکیه مزایای اقتصادی و ترانزیتی بالقوه ای از جمله افزایش پروازهای تجاری بین دو کشور و بحث در مورد زیرساخت های مرزی مانند خطوط ریلی و جاده ای را مشاهده می کنند.

اما برای طرف ارمنی این کار به این راحتی نخواهد بود. مروری کوتاه بر سخنان پاشینیان در چندین نشست داخلی و خارجی درباره روابط ایروان و آنکارا، شکل گیری نگرش خوش بینانه را نشان می دهد.

بر اساس این دیدگاه، پیشرفت در روابط طرفین در سال ۲۰۲۶ محتمل است، اما این امر عمدتاً از طریق پروژه های اقتصادی و فنی خواهد بود. زیرا روند صلح با جمهوری آذربایجان برای به رسمیت شناختن دیپلماتیک و بازگشایی کامل مرزها تعیین کننده خواهد بود.

توافق برای افزایش پروازهای مستقیم و بحث در مورد بازگشایی خطوط راه آهن (به ویژه قارص-گیومری) نشان دهنده انگیزه هایی فراتر از دیپلماسی انتزاعی است. با این حال، انتظار می رود عادی سازی روابط به جای ناگهانی، تدریجی، محتاطانه و مرحله ای باشد.

انتظار می رود اقدامات اولیه در سال ۲۰۲۶ بر حرکات نمادین، بازدیدهای رسمی، گسترش مسیرهای هوایی و افزایش همکاری اقتصادی متمرکز باشد. اما یک توافق عمیق تر، مانند بازگشایی کامل مرزها، روابط رسمی دیپلماتیک یا پروژه های زیرساختی بزرگ ترانزیتی، به دلیل حساسیت های سیاسی در پایتخت و منطقه، ممکن است طولانی تر شود.

روزنامه های نزدیک به آکپارتی یا حزب حاکم ترکیه همه چیز را مثبت می دانند. اما همه تحلیلگران و مفسران ترکیه در مورد عادی سازی روابط ترکیه و ارمنستان دیدگاه یکسانی ندارند.

برای مثال سردار کورجو روزنامه نگار معروف می گوید: عادی سازی این رابطه همچنان مشروط به توافق صلح با آذربایجان است و پیشرفت اغلب در سطح بیانیه های دیپلماتیک باقی می ماند نه در سطح تغییرات اساسی و جدی. مسیر ارمنستان-ترکیه بدون توافقات منطقه ای گسترده تر نمی تواند به طور مستقل پیشرفت کند و دارای محدودیت های ساختاری است.

پایگاه خبری تحلیلی T24 ترکیه نیز خاطرنشان کرد: «اگر باکو به هر دلیلی در مسیر صلح با ارمنستان عقب نشینی کند، عادی سازی روابط ترکیه و ارمنستان نیز به بن بست می رسد».

سایر ناظران و نظرات رسانه‌های ترکیه نگرانی‌هایی را منعکس می‌کنند که سیاست‌های داخلی هر دو طرف فاقد حمایت عمومی گسترده‌تر برای عادی‌سازی هستند و بدون صلح گسترده‌تر و حمایت عمومی، پیشرفت‌ها بروکراتیک و نمادین باقی خواهند ماند. اما در هر صورت، عادی سازی می تواند به معماری صلح منطقه ای کمک کند و انگیزه های اقتصادی و دیپلماتیک را که آن را پایدار می کند، پیوند دهد.

به گفته برخی ناظران سیاسی در ارمنستان، پروژه عادی سازی روابط با ترکیه و ارمنستان ارتباط تنگاتنگی با موضع سیاسی پاشینیان دارد. زیرا او خود را به عنوان یک رهبر تغییر گرا و عملگرا معرفی کرده است که به دنبال پایان دادن به انزوای طولانی مدت ارمنستان و ایجاد فرصت های اقتصادی است.

در این میان، سرمایه سیاسی پاشینیان هم به شوک های داخلی کوتاه مدت (اعتراضات، نارضایتی اقتصادی) و هم به اقدامات استراتژیک بلندمدت (اصلاحات، ابتکارات سیاست خارجی) حساس است.

عادی سازی موفقیت آمیز روابط قبل از انتخابات یا بحران های سیاسی می تواند پایگاه او را تقویت کند. برعکس، اگر عادی سازی متوقف شود یا بحث برانگیز باشد، می تواند به جناح های مخالف قدرت و برگ برنده ای برای به چالش کشیدن رهبری او بدهد.

بنابراین بعید نیست که جانشین نخبگان سنتی یا اپوزیسیون بتواند موضع محتاطانه یا ملی گرایانه تری نسبت به ترکیه اتخاذ کند. اما مشاوران پاشینیان بر این باورند که حتی در صورت خروج وی، روابط با ترکیه تغییر خواهد کرد. زیرا عادی سازی یک اقدام بوروکراتیک و رویه ای است که شامل خطوط هوایی، گمرک و تسهیل تجارت به سایر حوزه ها می شود.

در قسمت بعدی گزارش به این می پردازیم که تحلیلگران و اندیشکده های خارجی در مورد این موضوع چه نظری دارند و چه چالش ها و موانع بزرگی بر سر راه آنکارا و ایروان قرار دارد.
ادامه دارد…

انتهای پیام/