بازار؛ گروه ایران: اقتصاد جهانی در حال عبور از الگوی متکی بر انرژی و تولید سنتی به سوی اقتصادی است که فناوریهای پیشرفته، دیجیتالسازی و گذار انرژی ستونهای اصلی آن را تشکیل میدهند. در این چارچوب، لیتیوم و عناصر نادر خاکی از جایگاه یک نهاده معمولی فراتر رفته و به مؤلفهای تعیینکننده در قدرت اقتصادی و صنعتی کشورها تبدیل شدهاند. اهمیت این مواد نه به دلیل حجم مصرف، بلکه به واسطه نقش حیاتی آنها در تولید فناوریهای کلیدی آینده است؛ موضوعی که باعث شده دسترسی به آنها بهعنوان یک مزیت راهبردی و حتی دغدغه امنیت ملی تلقی شود.
اهمیت لیتیوم و عناصر نادر خاکی در صنایع آینده
لیتیوم بهعنوان عنصر اصلی باتریهای پیشرفته، نقش محوری در توسعه خودروهای برقی، سامانههای ذخیرهسازی انرژی و شبکههای برق هوشمند دارد و رشد تقاضای آن بازتابی از جهتگیری اقتصاد جهانی به سوی انرژیهای پاک است. در همین حال، عناصر نادر خاکی، بهویژه عناصر مغناطیسی، برای تولید موتورهای الکتریکی، توربینهای بادی، تجهیزات مخابراتی پیشرفته و صنایع دفاعی ضروری هستند. وابستگی متقابل این مواد با فناوریهای نوین باعث شده هرگونه اختلال در تأمین آنها اثراتی فراتر از بازار معدن بر کل اقتصاد صنعتی کشورها برجای بگذارد.
ساختار بازار جهانی و ملاحظات ژئوپلیتیکی
بازار جهانی لیتیوم و عناصر نادر خاکی بهشدت متمرکز و تحت تأثیر ملاحظات ژئوپلیتیکی است. تسلط چین بر زنجیره فرآوری عناصر نادر خاکی و حضور محدود چند کشور در عرضه لیتیوم، نگرانیهای گستردهای در میان اقتصادهای صنعتی ایجاد کرده است. تجربه تحریمها و تنشهای ژئوپلیتیکی در سالهای اخیر نشان داده است که این مواد میتوانند به ابزار فشار اقتصادی تبدیل شوند. در چنین شرایطی، کشورهایی که از توان بومی اکتشاف و فرآوری برخوردارند، از آسیبپذیری کمتری برخوردار بوده و نقش فعالتری در معادلات اقتصادی جهانی ایفا میکنند.
ظرفیتها و شواهد زمینشناسی ایران
ایران بهلحاظ زمینشناسی از تنوع قابلتوجهی برخوردار است و شواهد موجود از وجود ظرفیتهای بالقوه در حوزه لیتیوم و عناصر نادر خاکی حکایت دارد. حضور لیتیوم در شورابهها و حوضههای تبخیری مناطق مرکزی و شرقی کشور و امکان استحصال آن از منابع غیرمتعارف، افقهای جدیدی پیش روی بخش معدن قرار داده است. در مورد عناصر نادر خاکی نیز، بخش مهمی از پتانسیل کشور بهصورت همراه با معادن شناختهشده یا در باطلههای معدنی نهفته است که بهرهبرداری از آنها نیازمند نگاه فناورانه و اقتصادی جدید است.
عقبماندگی ساختاری و چالشهای توسعه
با وجود این ظرفیتها، توسعه لیتیوم و عناصر نادر خاکی در ایران با چالشهای ساختاری مواجه است. محدودیت دادههای اکتشافی عمیق، ضعف فناوریهای فرآوری شیمیایی و نبود سیاست مشخص برای مواد معدنی راهبردی باعث شده این حوزه تاکنون در حاشیه قرار گیرد. تمرکز صرف بر استخراج، بدون توجه به فرآوری، خطر تکرار الگوی خامفروشی را در پی دارد؛ الگویی که در دهههای گذشته مانع تبدیل منابع معدنی به ثروت پایدار شده است.
بیتوجهی به لیتیوم و عناصر نادر خاکی در سالهای آینده میتواند وابستگی صنایع نوظهور کشور به واردات را افزایش داده و امنیت صنعتی را با مخاطره مواجه کند. در مقابل، ورود هدفمند به این حوزه امکان شکلگیری صنایع پاییندستی پیشرفته، ایجاد اشتغال دانشبنیان و توسعه صادرات غیرنفتی با ارزش افزوده بالا را فراهم میکند. این مسیر میتواند بخش معدن ایران را از یک بخش سنتی به بازیگری فعال در زنجیره ارزش جهانی ارتقا دهد.
ضرورت اقدام راهبردی ایران در حوزه عناصر نادر خاکی
لیتیوم و عناصر نادر خاکی برای ایران صرفاً یک فرصت معدنی نیستند، بلکه ابزاری برای ورود به اقتصاد فناوریمحور قرن بیستویکم محسوب میشوند. برنامهریزی منسجم، پیوند دادن این مواد با سیاستهای صنعتی و انرژی و نگاه بلندمدت به زنجیره ارزش، شرط تبدیل این ظرفیت بالقوه به مزیت واقعی است. تعلل در این مسیر به معنای واگذاری آینده صنعتی کشور است، در حالی که اقدام بهموقع میتواند این مواد را به یکی از پایههای قدرت اقتصادی و فناورانه ایران بدل سازد.
منبع:تحلیل بازار
