به گزارش خبرنگار خبرگزاری تسنیم ، اختتامیه همایش ملی علوم انسانی اسلامی در افق اعلام گام دوم انقلاب در دانشگاه قم برگزار شد. در این مراسم چند تن از اساتید این حوزه به سخنرانی پرداختند. یکی از این سخنرانان، حجت الاسلام مهدی گرامی پور، استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم بود که به تشریح مقاله خود با موضوع «روش اجتهادی در فهم متن و تولید نظریه علوم انسانی اسلامی با تأکید بر دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب» پرداخت.
بحران در علوم انسانی معاصر
وی گفت: علوم انسانی معاصر، علوم انسانی رایج غربی به ویژه در جوامع اسلامی با نوعی بحران هویتی و روش شناختی مواجه است. این بحران از یک سو ریشه در مبانی معرفتی و انسانشناختی برگرفته از سنت پیشین مدرنیته دارد و رهبر انقلاب نیز تفسیر علوم انسانی را ذاتاً مسموم میدانند زیرا این علوم انسانی ریشه در پایهای دارد که با مبانی اسلامی سازگاری ندارد. از سوی دیگر در ناتوانی این علوم در پاسخگویی به مسائل بومی، فرهنگی و تمدنی جامعه اسلامی است.
گرامی پور تصریح کرد: نگاه کلان به این علوم انسانی اسلامی صرفاً به معنای اسلامی سازی گزینشی اندیشه های غربی و یا افزودن گزاره های دینی به علوم انسانی موجود نیست؛ بلکه تنها به معنای اسلامی سازی گزینشی اندیشه های غربی نیست. بلکه به ایجاد نظام معرفتی مستقل در فهم انسان، جامعه و تاریخ بر اساس جهان بینی توحیدی اشاره دارد. رهبر انقلاب تعبیر زیبایی دارند که تفکر در مسائل انسانی اسلامی است. این امر در واقع ما را به شکل گیری یک نظام معرفتی مستقل در فهم انسان و تاریخ بر اساس جهان بینی توحیدی می رساند که ذاتاً نیازمند روشی اصیل و عقلانی است.
مفهوم سخت کوشی
وی درباره اجتهاد خاطرنشان کرد: نکته کلیدی در دیدگاه رهبر معظم انقلاب این است که اجتهاد صرفاً یک مهارت فنی برای استنباط فقه نیست؛ بلکه اجتهاد منطق جامع شناخت دین، کشف واقعیت و تدوین نظریه بر اساس عقل و واقعیت اجتماعی است.
استادیار دانشگاه قم بابیان اینکه روش اجتهاد در بحث تولید علوم انسانی اسلامی دارای چهار ویژگی است، تصریح کرد: اولین ویژگی، عقلانیت روشمند در فهم و استنباط است. ثانیاً در کنار عقل، تکیه حجتی بر وحی است که این نیز از ویژگی های آن نظام اجتهادی است که نه عقل را نادیده می گیرد و نه نقلی را; بلکه از ترکیبی از اینها برای تولید استفاده می کند. نکته چهارم ارتباط تنگاتنگ با تاریخ و جامعه و توجه به شرایط عینی کنش انسان است.
مدرس حوزه خاطرنشان کرد: نظام اجتهادی فقط فقه و اصول و احکام را تولید نمی کند; بلکه در واقع درک کنش های انسانی و اجتماعی از طریق این دستگاه انجام می شود و حوزه دیگری که این دستگاه اجتهادی می تواند وارد آن شود، بخشی از علوم انسانی است که بخش قابل توجهی از علوم انسانی، به ویژه آن دسته از علوم انسانی که با تحلیل ساختارهای اجتماعی به معنا، ارزش، هنجار و تفسیر رفتار می پردازند، قابلیت بهره مندی مستقیم از این منطق اجتهادی را دارند.
استاد مبانی فقه و حقوق یکی از امتیازات اساسی روش اجتهادی در نظام فکری رهبر معظم انقلاب را پیوند فهم متن با واقعیت اجتماعی و تاریخی دانست و تصریح کرد: این نکته بسیار مهمی است. البته این نکته را بزرگان دیگری مانند شهید صدر نیز مطرح کرده اند. اینکه زمان و مکان در فهم متن تأثیرگذار است یا نه، در واقع نظریه ای است که توسط شهید مطهری و حضرت امام مطرح شد. شاید این گزاره ای که رهبر انقلاب مطرح می کنند به همین موضوع مربوط باشد، اما با صورت بندی گسترده; یعنی در واقع می خواهیم بگوییم که در این نگاه، متن دینی نه در خلأ تاریخی و اجتماعی، بلکه همیشه در چارچوب شرایط عینی زندگی انسان درک می شود.
تفاوت روش اجتهادی با هرمنوتیک مدرن
گرامی پور تفاوت هایی را بین روش اجتهادی و هرمنوتیک جدید در علوم انسانی مطرح کرد که یکی از آنها در ارتباط با حقیقت و امکان رسیدن به معنای متن است.
این محقق حوزوی تصریح کرد: معتقدیم روش اجتهاد بسیار منظم، قاعده محور و عقلانی است و اصول خاصی که در اصول فقه ذکر شده است، مانند اصاله الظاهر، کثرت جمعی، حمل عام بر خاص، حمل مطلق بر الزام، آن را ضابطه مند می سازد و امکان کنترل نیز وجود دارد. برخلاف روش های هرمنوتیکی.
وی تفاوت دیگر را در رابطه با واقعیت اجتماعی و کارکرد نظری برشمرد و گفت: روش اجتهادی ذاتاً به سمت تعیین تکلیف و جهت دادن به زندگی فردی و اجتماعی می رود. اما اساسا رویکردهای هرمنوتیکی این گونه نیست و یکی از مهم ترین تفاوت ها تفاوت در رابطه با منابع وحیانی و فراتاریخی است.
وی افزود: در روش اجتهاد، وحی برای ما ملاک است و به سمت تفسیر متنی نمی رویم که با گزاره های مستقر در آیات و روایات مغایرت داشته باشد. اما در هرمنوتیک مدرن، متن معمولاً یک پدیده تاریخی صرف است و اساساً برای هیچ متنی جایگاه هنجاری یا فرا تاریخی قائل نیستند.
حجت الاسلام گرامی پور با بیان اهمیت خواندن بحث مراتب گفتار و نوشتار در منطق اجتهاد تصریح کرد: هر متنی که به ما می دهند یک مرتبه مبانی و مقاصدی دارد. این نکته مهمی است که بگوییم نباید سطحی به علوم انسانی غربی نگاه کرد و فقط به خروجی ها نگاه نکرد. هر نویسندهای پشت متنی که تولید میکند، گزارههای اساسی و گزارههای هستیشناختی دارد. این شخص نگاهی به هستی و انسان دارد و ارزش هایش متفاوت است. در تفسیر هر متنی باید به این موارد توجه کرد.
خبرنگار: بابک شکورزاده
انتهای پیام/
منبع:تسنیم
