دکتر موسی غنی نژاد اقتصاددان برجسته در گفتگو با امیرحسین خالقی یکی از آثار لودویگ فون میزس، متفکر بزرگ مکتب اتریش را با عنوان «دولت متعال: ظهور حکومت توتالیتر و جنگ تمام عیار» بازخوانی کرد.
کتاب دولت متعال که در سال ۱۹۴۴ و در بحبوحه جنگ جهانی دوم نوشته شده است، تلاشی است برای ریشه یابی بلایای آن دوران. بلاهایی که به گفته میزس نه از دل سرمایه داری، بلکه از دل کنترل دولت بر همه جنبه های زندگی و اقتصاد برخاسته اند.
سقوط لیبرالیسم و ظهور دولت گرایی
غنی نژاد در تشریح مضامین اصلی این کتاب به شکست های لیبرالیسم کلاسیک در قرن بیستم اشاره می کند. او توضیح می دهد که چگونه جهان غرب به ویژه آلمان از اصول آزادی خواهانه فاصله گرفت و به دامان «استاتیسم» یا به قول فرانسوی «استاتیسم» افتاد. به گفته او، میزس در این کتاب استدلال می‌کند که برخلاف تبلیغات عمومی چپ‌ها که نازیسم و فاشیسم را آخرین مرحله یا واکنش سرمایه‌داری می‌دانستند، این مکاتب در واقع اشکالی از سوسیالیسم و دولت‌گرایی بودند. در این نظام‌ها، دولت به‌عنوان یک «قدرت مطلق» ظاهر می‌شود که هیچ محدودیتی برای قدرت خود نمی‌شناسد و اقتصاد، فرهنگ و جامعه را کاملاً تحت کنترل دارد.
روشنفکران و خیانت به آزادی
بخش قابل توجهی از سخنان غنی نژاد به نقش روشنفکران و نخبگان فکری در این انحراف تاریخی اختصاص دارد. او با استناد به تحلیل میزس توضیح می دهد که چگونه نخبگان آلمانی و روشنفکران اروپایی با ترویج افکار افراطی ناسیونالیستی و سوسیالیستی راه را برای پذیرش رژیم های توتالیتر هموار کردند. این روشنفکران با حمله به پایه های بازار آزاد و تجارت جهانی، دولت مقتدر را تنها راه نجات و پیشرفت معرفی کردند. غافل از اینکه این مسیر در نهایت به استبداد داخلی و جنگ خارجی می انجامد.
ناسیونالیسم اقتصادی؛ منشا جنگ ها
غنی نژاد به بحث درباره پیوند ناگسستنی ملی گرایی اقتصادی و جنگ افروزی ادامه می دهد. او توضیح می دهد که وقتی دولت ها به بهانه حمایت از تولید داخلی یا منافع ملی مرزها را می بندند و از تجارت آزاد جلوگیری می کنند، در واقع بذر تنش های بین المللی را می کارند. از دیدگاه میزس، تجارت آزاد نه تنها ابزاری برای شکوفایی اقتصادی، بلکه تضمینی برای صلح پایدار است. زیرا منافع ملت ها را به هم گره می زند. در مقابل، سیاست های حمایت گرایانه و «خودکفایی» اقتصادی کشورها را به سمت رقابت خصمانه و در نهایت درگیری نظامی سوق می دهد.
پیامی برای امروز
موسی غنی نژاد در پایان هشدارهای هشتاد سال پیش لودویگ فون میزس را برای دنیای امروز و به ویژه اقتصاد ایران بسیار مهم می داند. وی تاکید می کند که هرجا دولت بخواهد نقش پدر دلسوز یا ناجی را ایفا کند و در جزئی ترین مسائل بازار دخالت کند، خطر لغزش به سمت استبداد و ناکارآمدی وجود دارد. پیام نهایی ایشان این است که راه سعادت و صلح از مسیر دولت گرایی و اقتصاد دستوری نمی گذرد، بلکه از طریق بازگشت به اصول بازار آزاد، حاکمیت قانون و محدود کردن قدرت مداخله جویانه دولت می گذرد.
