از صفر تا صد مرحله پنجم کالابرگ/ چند نفر هستند؟

بررسی ها نشان می دهد که تنها ۷.۸ درصد از مردم، میزان کالا را برای رفع نیازهای ضروری خود کافی می دانستند. در این شرایط در جلسه ششم مجلس با حضور وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و رئیس سازمان برنامه و بودجه در خصوص این طرح بحث و تبادل نظر شد. جزئیات روش جدید کاتالوگ هنوز تشریح نشده است، اما رئیس سازمان برنامه بودجه اعلام کرده است که طرح جدید کاتالوگ تغییر چندانی نکرده و با موارد کمتری ادامه خواهد داشت. اما کارشناسان توصیه می کنند با توجه به محدودیت های بودجه ای، میزان کالابرگ افزایش و به اقشار کم درآمد پرداخت شود تا تاثیر این طرح بر افزایش کالری مصرفی سرانه افزایش یابد.

اجرای طرح کاتالوگ الکترونیک پس از ماه ها وقفه در اسفندماه سال گذشته مجددا آغاز شد. این طرح تاکنون در چهار مرحله اجرا شده و اعتبارات خرید اقلام ضروری به دهک های یک تا هفتم پرداخت شده است. در جلسه ششم آبان ماه به میزبانی احمد میدری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و حمید پورمحمدی رئیس سازمان برنامه و بودجه به بررسی مسائل مربوط به پرداخت الکترونیکی بارنامه و روش جدید این طرح پرداخت.

این پروژه با چالش هایی مانند مشکلات تامین مالی همراه بوده و حتی دلیل تاخیر ۱۰ ماهه پرداخت کالابرگ در سال گذشته هزینه های بالای این پروژه بوده است. امسال پرداخت فاز سوم این پروژه به دلیل مشکلات تامین مالی با تاخیر مواجه شد. برآوردهای «دنیای اقتصاد» حاکی از آن است که برای تامین مالی هر مرحله کالابرگ ۲۵ هزار میلیارد تومان نیاز است. اما تحقیقات نشان می دهد که با وجود مشکلاتی که برای تامین مالی و اجرای طرح کالابرگ وجود داشته است، این طرح در بهبود رفاه خانوار و تامین هزینه های خرید اقلام ضروری غذایی چندان موفق نبوده است. مرکز پژوهش های مجلس پیش از این در گزارشی جامع به ارزیابی دیدگاه های شرکت کنندگان در پروژه کالابرگ پرداخته بود. بر این اساس تنها ۸.۷ درصد از مشمولان میزان کالا را کافی دانسته اند. از سوی دیگر نیمی از شرکت کنندگان محدود بودن کاتالوگ به یازده مورد را یکی از مهم ترین مشکلاتی که با آن مواجه بودند ذکر کردند.

با توجه به این چالش ها، به نظر می رسد طرح کالابرگ به شکل جدیدی اجرا شود و با تغییراتی همراه باشد، اما جزئیات دقیق روش جدید به طور شفاف اعلام نشده و تنها رئیس سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده است که روش جدید اجرای طرح کالابرگ با تغییرات زیادی همراه نخواهد بود و تنها از تعداد کالاهای مشمول کالابرگ کاسته خواهد شد. همچنین روند فعلی ادامه خواهد داشت و مانند مراحل قبل، کالاهای برگی به اعشار یک تا هفت تخصیص می یابد.

در این میان کارشناسان اصلاح شیوه اجرای طرح کالابرگ را ضروری می دانند. زیرا مبلغ پرداختی به ازای هر نفر برای تامین هزینه های خرید کالاهای ضروری کافی نیست. از سوی دیگر آخرین آمار از تورم نقطه ای ۶۴.۳ درصدی در گروه خوراکی ها و آشامیدنی ها حکایت دارد. به عبارت دیگر، در صورت ادامه روند فعلی افزایش قیمت، با گذشت زمان، میزان خرید کالا با محصول کاهش می یابد. در حالی که قدرت خرید افراد متاثر از تورم کاهش یافته و نیاز به حمایت بیشتری دارند.

با توجه به تورم مزمن و بالا در کشور، خانوارهای کم درآمد و متوسط ​​برای تامین کالاهای اساسی خود با چالش مواجه هستند. اما کارشناسان توصیه می کنند با توجه به محدودیت منابع تخصیص یافته به کالابرگ، بهتر است پرداخت کالابرگ از عشر پایین و آسیب پذیرتر در اولویت قرار گیرد. به این ترتیب یارانه کالاهای اساسی به گروه های با اولویت بیشتری ضربه می زند و منافع بیشتری را برای این گروه فراهم می کند.

کالابرگ الکترونیک در مسیری چالش برانگیز است

طرح کالابرگ برای اولین بار در مارس ۱۴۰۱ اجرا شد. در مدل اولیه تمامی افرادی که یارانه دریافت می کردند می توانستند از یارانه خود برای خرید از فروشگاه های منتخب استفاده کنند. در سال ۱۴۰۲ مدل پرداخت کالابرگ تغییر کرد. در روش جدید، دولت محدوده افراد واجد شرایط را محدود کرد و علاوه بر یارانه قبلی، مبلغی را به عنوان یارانه تشویقی برای خرید کالاهای اساسی اختصاص داد. مبلغ یارانه تشویقی در ابتدا حدود ۸۰ هزار تومان بود. اما در اواسط سال ۱۴۰۱ به ۱۲۰ هزار تومان رسید. این سیاست در بهمن ۱۴۰۲ با تغییراتی همراه شد و در مرحله جدیدی به نام «فجرانه» به اجرا درآمد. فاز اول پروژه فجران از ۱۸ بهمن ۱۴۰۲ آغاز شد و تا اردیبهشت ماه سال بعد ادامه یافت. در طرح فجرانه برای اثربخشی بیشتر طرح کالابرگ، میزان یارانه کالاهای اساسی به ۲۲۰ هزار تومان افزایش یافت. با وجود افزایش مشارکت مردم، این پروژه در اردیبهشت ۱۴۰۳ به دلیل مشکلات تامین مالی متوقف شد.

با این حال، پروژه الکترونیکی کالابرگ در مارس ۱۴۰۳ پس از یک وقفه ۱۰ ماهه مجدداً راه اندازی شد. یک میلیارد دلار برای پرداخت مرحله اول کاتالوگ الکترونیکی از صندوق توسعه ملی برداشت شد. در شیوه جدید اجرای این طرح مبلغ ۵۰۰ هزار تومان به دهم یک تا سه و ۳۵۰ هزار تومان تا دهم چهار تا هفت پرداخت شد. مشارکت خانوارها در این طرح بسیار خوب بود. آمارها نشان می دهد که حدود ۸۶ درصد از مشمولان از اعتبار خود استفاده کرده اند.

فاز دوم این طرح با تامین اعتبار ۲۷ هزار میلیارد تومانی سازمان برنامه و بودجه فروردین ماه سال جاری اجرا شد. میدری در عین حال اعلام کرد که منابع مالی مورد نیاز برای اجرای این طرح در بودجه تعریف شده و مشکلی برای تامین مالی کالابرگ وجود ندارد. اما مرحله سوم پرداخت کالابرگ با تاخیر و چالش هایی در تامین مالی همراه بود. طبق برنامه ریزی اولیه قرار بود در اردیبهشت ماه مبلغ دور سوم کالابرگ به حساب مشمولان واریز شود. اما پرداخت فاز سوم کالابرگ تا تیرماه به طول انجامید. مرحله چهارم این طرح برای دهه اول تا هفتم شهریور ماه سال جاری اجرا شد. در این میان زمزمه هایی مبنی بر پرداخت فاز پنجم این طرح در آبان ماه به گوش می رسد.

سفره ایرانی ها کوچکتر شد

فقر کالری اثرات گسترده ای بر سلامت و بهره وری جامعه دارد. به همین دلیل همواره مورد توجه کارشناسان و سیاست گذاران بوده است. در سال های اخیر به دلیل تحریم، تنش های سیاسی و کسری بودجه، اقتصاد کشور با تورم شدید و مزمن مواجه بود. به همین دلیل قدرت خرید خانوارهای ایرانی به میزان قابل توجهی کاهش یافت. این موضوع در ابتدا منجر به حذف کالاهای غیرضروری و لوکس از سبد خرید شد، اما بررسی ها نشان می دهد که اثر تورم به اقلام اساسی نیز سرایت کرده و خانوارها مجبور به کاهش مصرف برخی مواد مغذی یا جایگزینی آنها با اقلام ارزان قیمت شده اند. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، روند نزولی میانگین سرانه کالری مصرفی ایرانیان در دهه اخیر را تایید می‌کند.

در سال ۱۴۰۱ متوسط ​​کالری مصرفی معادل حداقل نیاز روزانه هر فرد یعنی ۲۱۰۰ کالری بوده و در سالهای بعد حتی کمتر از این مقدار گزارش شده است. این وضعیت باعث نگرانی کارشناسان در مورد فقر کالری به ویژه در میان اقشار کم درآمد و آسیب پذیر شده است. در چنین شرایطی اقدامات حمایتی برای تامین غذا و افزایش سرانه مصرف کالری اهمیت ویژه ای پیدا می کند. با این حال، اثربخشی این اقدامات تنها در صورتی تضمین می‌شود که برای خانواده‌هایی که بیشتر به آن‌ها نیاز دارند، هدف قرار گیرند.

تجربه جهانی حمایت از تغذیه

در بسیاری از کشورها، حمایت تغذیه ای از گروه های کم درآمد یکی از پایه های اصلی سیاست های رفاه اجتماعی با هدف ارتقای سلامت عمومی و افزایش میانگین سرانه مصرف کالری در میان خانوارهای آسیب پذیر است. دولت ها برای دستیابی به این اهداف از روش های مختلفی از جمله پرداخت نقدی، یارانه کالا یا کوپن الکترونیکی و توزیع مستقیم مواد غذایی استفاده می کنند. در بین نمونه های بین المللی، ایالات متحده و انگلستان دو مدل متمایز و متفاوت ارائه کرده اند. در ایالات متحده، برنامه کمک تغذیه تکمیلی (SNAP) با استفاده از کارت های الکترونیکی اجرا شده است. بر این اساس، خانوارهای کم درآمدی که توسط دولت فدرال شناسایی شده اند، اعتبار غذایی ماهانه دریافت می کنند و فقط مجاز به خرید برخی از اقلام غذایی از فروشگاه های مجاز هستند. این برنامه در کاهش فقر غذایی موثر بوده، اما در عین حال با چالش هایی مانند فشار زیاد بودجه، مشکل در نظارت بر مصرف، محدودیت انتخاب محصول و کاهش اثربخشی در دوره های تورمی مواجه است.

در انگلستان، پشتیبانی تغذیه ای، شبکه گسترده بانک های مواد غذایی است. این مراکز با همکاری موسسات خیریه، کلیساها و شهرداری ها مواد غذایی مازاد را از فروشگاه ها و کمک های مردمی جمع آوری و بین خانوارهای کم درآمد توزیع می کنند. خانوارها با مراجعه از مؤسسات اجتماعی یا پزشکان به این مراکز مراجعه می کنند و بسته هایی معادل سه روز غذای کامل دریافت می کنند. اگرچه این سیستم در شرایط بحرانی موثر است، اما وابستگی به منابع داوطلبانه و فقدان مکانیزم مالی پایدار محدودیت هایی را ایجاد کرده است. تجربه کشورها نشان می‌دهد که برنامه‌های تغذیه زمانی موفق خواهند بود که گروه‌های هدف به درستی شناسایی شوند، شیوه حمایت منعطف باشد و خانوارها بتوانند بر اساس نیاز خود انتخاب کنند. همچنین شفافیت و نظارت موثر بر اجرا و همکاری منسجم بین نهادها نقش مهمی در جلوگیری از اتلاف منابع و افزایش اثربخشی پروژه ها دارد.